STRATEGIA GMINY MILANÓW

Treść

Stan na 11 września 2007

STRATEGIA ROZWOJU GMINY MILANÓW NA LATA 2007-2015













Spis treści

1. Wstęp 4
1. Diagnoza stanu wyjściowego 5
1.1. Analiza uwarunkowań zewnętrznych rozwoju gminy 6
1.2. Analiza uwarunkowań wewnętrznych gminy 9
2.2.1. Rys historyczny oraz ogólne informacje o gminie 9
2.2.2. Przestrzeń i środowisko 10
Układ osadniczy 10
Walory przyrodnicze 11
Walory kulturowe 11
2.2.3. Społeczeństwo 12
Demografia 12
Wiek i struktura wykształcenia mieszkańców 13
Gospodarstwa domowe oraz źródła ich utrzymania 15
Warunki mieszkaniowe 15
Lokalny rynek pracy 16
Poziom bezrobocia i jego struktura 17
2.2.4. Gospodarka 18
Sektor rolniczy 18
Sektor pozarolniczy 21
Rozwój sektora turystyki 22
2.2.5. Infrastruktura techniczna 23
Infrastruktura transportowa i komunikacyjna 24
Gospodarka wodno-ściekowa 25
Gospodarka odpadami komunalnymi 26
Infrastruktura elektroenergetyczna i gazowa 27
Infrastruktura telekomunikacyjna 27
2.2.6. Infrastruktura społeczna 28
Infrastruktura edukacyjna 28
Infrastruktura sportowa 29
Infrastruktura kultury 29
Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej 30
2.2.7. Jakość rządzenia w gminie 31
Analiza zdolności inwestycyjnej gminy 31
Jakość kapitału społecznego gminie 32
Praktyka planowania strategicznego i promowania gminy 33
2.3. Analiza SWOT 34
3. Wizja strategicznego rozwoju gminy 35
Przyjęta logika strategicznych działań 35
Pożądany stan rozwoju gminy 36
4. Misja oraz cele strategii 37
Misja strategii 37
Cele strategii 37
Główne kierunki działań w ramach celów operacyjnych 39
5. System wdrażania i finansowania strategii 46
Główne instytucje i podmioty zaangażowane we wdrażanie strategii 47
Środki niezbędne na realizację strategii 47
Źródła finansowania strategii 48
6. System monitorowania i oceny realizacji strategii 50
7. Załącznik 1: Podsumowanie rezultatów procesu konsultacji społecznych 52
8. Załącznik 2: Wieloletni Plan Inwestycyjny na lata 2008-2010 55






1. WSTĘP

Strategia rozwoju gminy jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Jest to dokument, którego celem jest wskazanie wizji oraz strategicznych kierunków rozwoju gminy. Strategia jest podstawowym instrumentem długofalowego zarządzania gminą. Pozwala na zapewnienie ciągłości i trwałości w poczynaniach władz gminy, niezależnie od zmieniających się uwarunkowań politycznych. Strategia umożliwia również efektywne gospodarowanie własnymi, zwykle ograniczonymi zasobami gminy, takimi jak środowisko przyrodnicze, zasoby ludzkie, infrastruktura czy też środki finansowe.

Dobrze zorganizowany proces opracowania strategii umożliwia zaangażowanie władz lokalnych oraz mieszkańców w planowanie swojej przyszłości. Uwzględnienie zgłaszanych opinii i pomysłów pozwala na wypracowanie strategii,
z którą w dużym stopniu będzie identyfikowała się społeczność lokalna. Utożsamianie się władz i mieszkańców gminy z opracowaną strategią stanowi niezbędny warunek jej skutecznej realizacji.

Konieczność posiadania aktualnej strategii rozwoju gminy podyktowana jest nie tylko względami praktycznymi „dobrego rządzenia”, ale również wynika
z uregulowań prawnych, zawartych między innymi w ustawie o samorządzie gminnym czy też ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, w której strategie gmin i powiatów zostały zaliczone – obok strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz strategii wojewódzkich – do kluczowych dokumentów planistycznych, na podstawie których powinna być prowadzona polityka rozwoju kraju . Strategia rozwoju gminy stanowi również formalną podstawę do przygotowania i oceny wniosków o finansowanie zadań ze źródeł zewnętrznych (krajowych i zagranicznych). Na przykład jednym z warunków ubiegania się o środki z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-13 jest posiadanie aktualnej strategii rozwoju lokalnego wraz wynikającym z niej wieloletnim planem inwestycyjnym .

Założono, że zaktualizowana strategia będzie dokumentem średniookresowym,
a okres jej realizacji przypadnie na lata 2007-2015. Przyjęcie takiego horyzontu czasowego jest zgodne z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikających z obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej 2007-2013. Z uwagi na dość długi okres obowiązywania strategii, przyjęto, że musi to być dokument uniwersalny, koncentrujący się na rozwiązaniu najważniejszych problemów rozwojowych gminy i jej mieszkańców.



Znowelizowana strategia składa się z trzech zasadniczych części:
 diagnozy strategicznej, w której poddano analizie główne obszary rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, z uwzględnieniem uwarunkowań wewnętrznych (tj. słabych i mocnych stron gminy) oraz zewnętrznych
(tj. możliwych szans i zagrożeń rozwoju gminy),
 wizji strategicznej oraz głównych kierunków rozwoju gminy uwzględniających specyfikę gminy i zewnętrzne warunki jej funkcjonowania,
 systemu realizacyjnego strategii, w tym ram finansowych oraz wykazu projektów kluczowych ujętych w formie załącznika jako Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI).

Przy opracowaniu niniejszej strategii przyjęto model ekspercko-partycypacyjny, polegający na możliwie szerokim udziale władz i społeczności lokalnej w pracach nad strategią, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie końcowej wersji dokumentu.

Prace nad aktualizacją strategii trwały nieco ponad cztery miesiące i obejmowały następujące etapy:
 analiza obowiązujących w gminie dokumentów o charakterze strategicznym,
 przygotowanie diagnozy stanu wyjściowego, czyli opisu sytuacji społeczno-gospodarczej gminy wraz z elementami analizy strategicznej,
 konsultacje społeczne, służące między innymi weryfikacji analizy strategicznej oraz wypracowaniu wizji rozwoju gminy i jej głównych kierunków rozwoju,
 identyfikacja kluczowych zadań i projektów przyczyniających się do realizacji strategii,
 przygotowanie ostatecznej wersji strategii oraz jej zatwierdzenie przez Radę Gminy.

Niniejszy dokument bazuje na dokumentach planistycznych, które z mocy prawa zostały opracowane na przestrzeni ostatnich sześciu lat. Chodzi tu głównie
o dokumenty związane z ochroną środowiska (program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami) lub polityką społeczną (np. strategia rozwiązywania problemów społecznych).

Ważnym źródłem informacji były również dane statystyczne, uzyskane głównie
z Banku Danych Regionalnych, oraz wyniki Narodowego Spisu Powszechnego
z roku 2002. Przy opracowaniu części diagnostycznej wykorzystano również wyniki badań ankietowych, przeprowadzonych w trakcie organizowania spotkań konsultacyjnych.
1. DIAGNOZA STANU WYJŚCIOWEGO
Zaprezentowana poniżej diagnoza stanu wyjściowego obejmuje szczegółową analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju gminy. Do czynników zewnętrznych mogących w istotny sposób wpłynąć na rozwój gminy zaliczono postępujące procesy integracyjne i globalizacyjne w Europie, stosowanie polityk wspólnotowych (w tym polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich),
a także takie zjawiska jak rozwój społeczeństwa informacyjnego czy niekorzystnie kształtujące się trendy demograficzne.
Oceny czynników wewnętrznych rozwoju gminy dokonano w sześciu najważniejszych obszarach rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, zwracając szczególną uwagę na powiązanie analizowanych obszarów z przyjętym w strategii systemem monitorowania. Zbiorcza analiza SWOT jest podsumowaniem przeprowadzonych badań analitycznych i stanowi podstawę do sformułowania właściwej diagnozy strategicznej, która z kolei służy do określenia właściwej wizji
i strategii rozwoju gminy.
1.1. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH ROZWOJU GMINY
Należy przypuszczać, że rozwój gminy Milanów, podobnie jak i zdecydowanej większości gmin w Polsce, będzie mocno uzależniony od szeregu czynników zewnętrznych. Niektóre z nich będą miały pozytywny wpływ na rozwój gminy, natomiast inne mogą w sposób istotny przyczynić się do ograniczenia jej rozwoju. W niniejszej analizie ograniczono się do krótkiej charakterystyki kilku najważniejszych pozytywnych i negatywnych zjawisk, które w znaczący sposób mogą wpłynąć na dalszy rozwój gminy. Od uświadomienia sobie znaczenia tych zjawisk zależy w dużej mierze poprawność sformułowania diagnozy i strategicznej wizji rozwoju gminy.
Do głównych czynników zewnętrznych, mogących pozytywnie wpłynąć na rozwój gminy Milanów, należy z pewnością zaliczyć:
 Postępujące procesy integracyjne w Unii Europejskiej, dokonujące się
w wymiarze przestrzennym, społecznym i gospodarczym. Z licznych analiz oceniających możliwy wpływ procesów integracyjnych na rozwój Lubelszczyzny wynika, że w dłuższej perspektywie czasu należy spodziewać się szeregu pozytywnych zjawisk związanych z modernizacją gospodarki
i infrastruktury technicznej, napływem inwestycji i nowych technologii, rozwojem nowych form zatrudnienia, a także poprawą poziomu wykształcenia i jakości życia mieszkańców regionu. Należy mieć nadzieję, że również gmina Milanów będzie objęta częścią pozytywnych procesów rozwojowych zachodzących na obszarze Polski i województwa lubelskiego.
 Transfer do regionu znacznych środków finansowych związanych
z realizacją przez Polskę programów współfinansowanych z Unii Europejskiej. Szacuje się, że w latach 2007-2015 łączny napływ środków z UE do województwa lubelskiego może wynieść nawet 5 mld euro. Około 60% tych środków (3 mld euro) będzie pochodzić z programów realizowanych
w ramach unijnej polityki spójności, natomiast pozostała kwota (2 mld euro) będzie dostępna w ramach wdrażania w województwie lubelskim instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (w tym tych związanych z rozwojem obszarów wiejskich i płatnościami bezpośrednimi dla rolników). Od wielkości i efektywności wykorzystania tych środków zależał będzie między innymi rozwój społeczności lokalnych, w tym również mieszkańców gminy Milanów.
 Rozwój społeczeństwa informacyjnego i możliwości z tym związanych. Przewiduje się, że w ciągu najbliższych lat nastąpi szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych przyczyniający się do ich powszechnego stosowania przez coraz szersze kręgi społeczeństwa. Łatwy dostęp do informacji i wiedzy stanowi obecnie fundament rozwoju i może stać się ważnym czynnikiem zmierzającym do wyrównywania szans rozwojowych oraz przeciwdziałania marginalizacji terenów wiejskich i małych miasteczek Lubelszczyzny. Wraz z upowszechnianiem się infrastruktury komunikacji elektronicznej możliwy będzie stopniowy rozwój różnych form zatrudnienia oraz samokształcenia mieszkańców. Powszechny dostęp do technik informacyjnych będzie z pewnością przyczyniał się do zwiększania atrakcyjności obszaru i ograniczania występujących w poszczególnych gminach problemów społecznych i gospodarczych, takich jak bezrobocie, ubóstwo, patologie społeczne, itd.
 Rosnące znaczenie walorów przyrodniczych i kulturowych w rozwoju różnych form turystyki. W ciągu najbliższych lat turystyka będzie stanowiła jedną z najszybciej rozwijających się branż zarówno w Europie jaki i Polsce . Rynek usług turystycznych będzie w dużej mierze kształtowany przez kompleksowe produkty turystyczne, które w dużym stopniu oparte będą na lokalnych walorach przyrodniczych i kulturowych. Biorąc pod uwagę bogate dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Lubelszczyzny, wydaje się, że wiele gmin z regionu będzie miało duże możliwości włączenia się w ogólnokrajowy proces rozwoju i świadczenia kompleksowych usług turystycznych. Dotyczy to również gminy Milanów, która z pewnością będzie miała realne szanse na rozwój różnorodnych form turystyki i rekreacji.
 Rozwój sektora odnawialnych źródeł energii. Założenia polityki energetycznej Wspólnoty Europejskiej zakładają wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii ogółem w krajach Unii Europejskiej do 12% w roku 2010 i 21% w roku 2020. Ponadto udział biopaliw w zużyciu paliw silnikowych w transporcie ma w roku 2020 wynieść nie mniej niż 5,75%. Przewiduje się, że sektor energetyki odnawialnej w Polsce będzie rozwijał się w oparciu o trzy podstawowe źródła: biomasę (pochodzącą głównie z upraw energetycznych oraz odpadów rolnych i komunalnych), energię wiatrową oraz wodną. Dodatkowym źródłem do wykorzystania, chociaż na mniejszą skalę, będzie również energia geotermalna i słoneczna. Rozwój energetyki odnawialnej będzie z pewnością stanowił mocny impuls rozwojowy dla kraju i regionów. W dłuższej perspektywie czasu należy spodziewać się napływu nowych inwestycji i technologii, a popyt na odnawialne surowce energetyczne stworzy dla wielu gmin wiejskich alternatywę dla modernizacji rolnictwa oraz dodatkowe szanse na różnicowanie działalności gospodarczej na wsi.
Do negatywnych czynników zewnętrznych mogących ograniczyć możliwości rozwojowe gminy Milanów należy zaliczyć:
 Peryferyjne położenie województwa lubelskiego i jego zapóźnienie
w zakresie rozwoju infrastruktury drogowej. Jest to niewątpliwie jeden
z głównych czynników hamujących rozwój poszczególnych miast i gmin Lubelszczyzny. Bez poprawy dostępności komunikacyjnej całego województwa i polepszenia infrastruktury drogowej wewnątrz regionu trudno będzie planować działania strategiczne na poziomie lokalnym
w zakresie przyciągania inwestycji i rozwoju nowych usług rynkowych. Innym sposobem na ograniczenie peryferyjnego położenia regionu i jego gmin powinien być wszechstronny rozwój współpracy międzynarodowej województwa z Białorusią i Ukrainą, obejmujący między innymi budowę transgranicznej infrastruktury drogowej i turystycznej.
 Wspólna polityka rolna, która z jednej strony wymusza modernizację
i efektywność polskich gospodarstw rolnych, zaś z drugiej może prowadzić do upadku znacznej części małych i nierentownych gospodarstw rolnych. Problem ten może w szczególności dotyczyć gospodarstw rolnych
z województwa lubelskiego, które w większości są rozdrobnione i w dłuższej perspektywie czasu mogą nie sprostać narastającej w tym sektorze konkurencji. Biorąc pod uwagę niekorzystną strukturę zatrudnienia
w rolnictwie, upadek wielu gospodarstw rolnych mógłby spowodować poważne problemy społeczne na poziomie lokalnym, ograniczając znacznie możliwości rozwojowe i inwestycyjne wielu gmin, w tym również gminy Milanów.
 Narastająca emigracja ludzi młodych za granicę. Coraz szerszy dostęp do europejskiego rynku pracy, połączony z brakiem realnych możliwości zatrudnienia w miejscu zamieszkania, powoduje że coraz więcej młodych
i dobrze wykształconych ludzi decyduje się na szukanie pracy poza granicami kraju. Proces ten zaczyna negatywnie wpływać na regionalny rynek pracy oraz sytuację gospodarczą w regionie, ograniczając szanse rozwojowe województwa i poszczególnych jednostek samorządowych.
W wymiarze lokalnym, dalsze utrzymywanie się zjawisk emigracyjnych może prowadzić do wyludniania się obszarów wiejskich i zachwiania funkcjonowania podstawowych struktur społeczno-kulturowych w wielu miejscowościach wiejskich Lubelszczyzny.
 Niedostosowanie środków unijnych do potrzeb inwestycyjnych samorządów lokalnych w regionie. Ryzyko takie jest coraz bardziej realne
w związku z zobowiązaniem się Polski do przeznaczenia co najmniej 60% środków z Unii Europejskiej na realizację celów tzw. Strategii Lizbońskiej, koncentrującej się przede wszystkim na rozwiązywaniu problemów ogólnoeuropejskich, zaś w niewielkim stopniu uwzględniającej potrzeby rozwojowe wielu samorządów lokalnych. Takie podejście może doprowadzić do sytuacji, w której tylko niewielki odsetek samorządów lokalnych będzie mógł uzyskać wsparcie na modernizację swojej podstawowej infrastruktury, zaś zdecydowana większość będzie musiała rozłożyć w czasie zaplanowane inwestycje, co z pewnością ograniczy ich konkurencyjność i zdolność do inwestowania w innych obszarach rozwoju.
1.2. ANALIZA UWARUNKOWAŃ WEWNĘTRZNYCH GMINY

Analiza uwarunkowań wewnętrznych rozwoju gminy została dokonana w sześciu podstawowych kategoriach, obejmujących takie zagadnienia jak: przestrzeń
i środowisko, sfera społeczna i gospodarcza, infrastruktura techniczna i społeczna oraz zdolność instytucjonalna gminy do efektywnego rządzenia. Analizę oparto na najbardziej aktualnych danych statystycznych, starając się opisywać w układzie graficznym zachodzące na przestrzeni ostatnich lat trendy i zjawiska. Wiele zaprezentowanych danych porównano ze średnimi wartościami w województwie
i kraju. Takie podejście pozwoliło na ukazanie pozycji konkurencyjnej gminy i będzie przydatne w procesie monitorowania rozwoju gminy.
2.2.1. RYS HISTORYCZNY ORAZ OGÓLNE INFORMACJE O GMINIE

Dzieje Milanowa nie są dokładnie znane. Po raz pierwszy w źródłach historycznych nazwa Milanów pojawiła się w 1431 roku. Stolica dzisiejszej gminy leży w odległości 7 km od Parczewa (tj. o dawną milę, co może sugerować nazwę osady). Wieś była wówczas własnością szlachcica Andrzeja Kostro. W 1440 r. Mroczko z Milanowa, rządca łukowski, kupił starostwo parczewskie. Wieś leżała na terenach będących przedmiotem sporu pomiędzy Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim. Nazwa pobliskiego uroczyska Mogiłki pochodzi od potopionych żołnierzy szwedzkich, których podczas "potopu szwedzkiego" rozgromili pod Milanowem miejscowi chłopi. W XVIII wieku Milanów należał do dóbr Potockich, a później Czetwertyńskich, którzy zbudowali tu piękną rezydencję. Po roku 1875 wsie gminy były miejscem prześladowań unitów. Milanów został gminą w roku 1973.

Pod względem administracyjnym gmina Milanów jest jedną z 7 jednostek powiatu parczewskiego i należy do średnich pod względem obszaru gmin województwa lubelskiego. Liczy 117 km2 powierzchni, zajmuje 10,5% powiatu i 0,46% powierzchni województwa.

Gmina cechuje się stosunkowo dobrą dostępnością komunikacyjną. Przez północną część gminy przebiega droga krajowa S63 (Siedlce – Łuków - Radzyń Podlaski – Sławatycze) oraz droga wojewódzka nr 813 (Łęczna – Parczew – Międzyrzec Podlaski). Przez teren gminy prowadzi również linia kolejowa relacji Lublin – Łuków.

Gminę zamieszkuje 4 203 osoby, co stanowi 11,3% ludności powiatu i 0,2% województwa. Przekłada się to na gęstość zaludnienia wynoszącą 36 osób na km2 (przy średniej dla powiatu wynoszącej 38 osób i województwa – 87 osób).
2.2.2. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO

UKŁAD OSADNICZY

Na układ osadniczy gminy składa się wieś Milanów – będąca siedzibą gminy – oraz następujące osady: Cichostów, Czeberaki, Kopina, Kostry, Milanów, Okalew, Radcze, Rudno, Rudzieniec, Zieleniec i Cichostów-Kolonia. Sieć osadnicza w gminie jest dosyć rozproszona, co stwarza określone trudności w wyposażeniu gminy
w podstawową infrastrukturę, a w szczególności kanalizacyjną i gazową.

Wiele wsi zachowało swój historyczny wygląd, jednak ich stan i zagospodarowanie wymaga wielu działań rewitalizacyjnych. Odnosi się to zarówno do budynków mieszkalnych i gospodarczych (większość została wybudowana przed rokiem 1970), jak i szeroko rozumianej przestrzeni publicznej.



WALORY PRZYRODNICZE

Gmina położona jest na zachodnim krańcu jednostki fizjograficzno-geograficznej Polesia Lubelskiego, a ściślej w obrębie Równiny Parczewskiej. Na obszarze gminy nie ma zbyt wielu obszarów chronionych. Są to zaledwie 24 ha, co stanowi 0,2% obszaru gminy, przy średniej dla województwa wynoszącej 22,8%, a dla kraju – ponad 33%. Wśród obszarów prawnie chronionych nieco ponad 16 ha zajmuje rezerwat przyrody „Czarny Las”, zaś niecałe 8 ha to użytki ekologiczne. Na terenie gminy została wyznaczona również ostoja siedliskowa PLH060002 – Czarny Las, objęta siecią NATURA 2000.

Obszar gminy Milanów leży w zasięgu dwóch zlewni rzek Starej Piwonii i Żarnicy, które rozdziela dział wodny przechodzący przez teren gminy. Zlewnia rzeki Piwonii obejmuje około 60% powierzchni gminy, w tym wsie Milanów, Kolonia Milanów, Kolonia Zieleniec, Ciechostów i zachodnią część wsi Kostry.

Lasy zajmują 18% ogółu powierzchni gminy i swoim obszarem obejmują ponad
2,1 tys. ha. Kompleksy leśne charakteryzują się bogatą różnorodnością siedliskową
i stanowią istotny element systemu ekologicznego. Lasy mogą być również ważnym elementem rozwoju turystyki w gminie. Warunkiem jest jednak ograniczenie zjawiska zanieczyszczania lasów przez mieszkańców gminy.

Gmina jest dosyć uboga, jeżeli chodzi o występowanie surowców mineralnych. Występują tu gliny, pokłady kredy oraz piaski. Niestety występujące tu surowce nie stanowią cennego surowca ceramicznego z uwagi na zbyt duży stopień frakcji piaszczystej.

Natomiast wydaje się, że gmina Milanów dysponuje znacznym potencjałem, jeżeli chodzi o rozwój energii ze źródeł odnawialnych. Ze względu na swoje położenie gmina jest uprzewilejowanym obszarem do rozwoju energetyki wiatrowej i słonecznej . Ponadto duża ilość gruntów ornych oraz tradycja rolnicza stwarza realne szanse rozwoju upraw energetycznych na terenie gminy oraz produkcji biogazu z odpadów pochodzenia roślinnego (z miejscowej gorzelni) oraz zwięrzęcego (z gospodarstw rolnych).

WALORY KULTUROWE


Na terenie gminy znajduje się niewielka liczba obiektów zabytkowych podlegających ochronie. Są to głównie kościoły parafialne w miejscowościach Milanów, Radcze oraz Rudno. Bez wątpienia najcenniejszym zabytkiem gminy jest zespół cerkwi unickiej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Rudnie. Drewniana świątynia, stanowiąca przykład podlaskiej architektury drewnianej, została zbudowana w latach 1817 - 1818 na miejscu poprzedniej cerkwi z 1550 roku. Na szczególną uwagę zasługuje również zespół dworsko-parkowy w Kopinie oraz zespół dworsko-ogrodowy w Milanowie z infrastrukturą gorzelni.

Ważnym elementem dziedzictwa kulturowego gminy są liczne pomniki i miejsca upamiętniające tragiczne miejsca w historii Polski i regionu. Na szczególną uwagę zasługuje cmentarz unicki z II połowy XVIII wieku w miejscowości Radcze, cmentarz epidemiologiczny z końca XIX wieku w Rudnie oraz cmentarz wojenny z I wojny światowej w miejscowości Okalew.

2.2.3. SPOŁECZEŃSTWO

DEMOGRAFIA

Ludność gminy Milanów liczy 4 203 osoby i na przestrzeni ostatnich 10 lat odnotowuje się stały spadek liczby ludności w gminie (średnio około 20 osób rocznie). Długoterminowe prognozy demograficzne wskazują na dalszy spadek liczby ludności do około 3,8 tys. osób w roku 2015.

Wykres 1 Liczba ludności zameldowanej w gminie Milanów









Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Na spadek liczby ludności w gminie mają wpływ zarówno migracje jak i ujemny przyrost naturalny. Przyrost naturalny w gminie Milanów jest ponad 4-krotnie niższy niż w kraju i województwie i ponad dwukrotnie niższy niż w powiecie. Długotrwały utrzymywanie się tego trendu może być poważnym zagrożeniem dla funkcjonowania lokalnej społeczności.
Wykres 2 Przyrost naturalny i migracje w gminie Milanów











Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

WIEK I STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW
Podział ludności według grup wiekowych jest bardzo podobny do struktury ogólnokrajowej, wojewódzkiej i powiatowej. W gminie Milanów jest o 1,7 punktu procentowego więcej osób w wielu przedprodukcyjnym niż średnia dla województwa; w wieku produkcyjnym różnice te wynoszą -4,9 i -2,5 punktu procentowego (województwo i powiat). Wiek poprodukcyjny osiągnęło więcej osób niż województwie (o 3,2%) i o 1,7% więcej niż w powiecie. Jest to mniej korzystna proporcja niż średnie krajowe i wojewódzkie, oznaczająca szybsze starzenie się społeczeństwa i zmniejszanie liczby osób w wieku produkcyjnym.



Wykres 3. Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem












Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Ściśle powiązany ze strukturą wieku jest wskaźnik obciążenia demograficznego, który wskazuje liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym przepadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. W gminie Milanów wynosi on 75,4. Jest zatem o 19 wyższy niż w kraju, o 14 niż w województwie i o 18,3 wyższy niż w powiecie.
Wysoka wartość wskaźnika obciążenia demograficznego wpływa niekorzystnie na lokalny rynek pracy i sprawia, że zbyt duży odsetek mieszkańców utrzymuje się
z socjalnych źródeł dochodów.
Również niekorzystnie kształtuje się struktura wykształcenia ludności gminy. Notuje się tu znacznie niższy poziom wykształcenia niż średnie wartości dla powiatu, kraju i województwa. Tylko 4% ludności z wykształceniem wyższym koresponduje z 8,4% w kraju, 8% w województwie i 6,2% w powiecie; wykształceniem średnim legitymuje się 18% mieszkańców gminy, przy wartościach 24% w Polsce, 23,2% w województwie i 23,7% dla powiatu. Wskaźniki dla najniższego poziomu wykształcenia są również niekorzystne: 6% mieszkańców nie ma wykształcenia nawet na poziomie ukończonej szkoły podstawowej, a sytuacja taka ma miejsce jedynie w przypadku 3% mieszkańców kraju, 4,5% województwa i 5,7% powiatu. Niemal połowa mieszkańców ukończyła jedynie szkołę podstawową a trzy czwarte nie posiada matury. Strukturę wykształcenia przedstawia wykres 4.
Wykres 4. Struktura wykształcenia ludności gminy Milanów






Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US



GOSPODARSTWA DOMOWE ORAZ ŹRÓDŁA ICH UTRZYMANIA

Łącznie w gminie funkcjonuje 1 290 gospodarstw domowych, z czego tylko 51% utrzymuje się ze źródeł zarobkowych, tj. pracy najemnej i na własny rachunek lub
w gospodarstwie rolnym. Dla pozostałej grupy (49%) głównym źródłem utrzymania są świadczenia społeczne (emerytury, renty, zasiłki społeczne).
Wykres 5. Gospodarstwa domowe wg źródeł utrzymania









Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Tak duża liczba gospodarstw domowych utrzymujących się z dochodów niezarobkowych potwierdza tezę o socjalnym charakterze lokalnej gospodarki
i wskazuje na znaczny poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego w gminie. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest bardzo duża liczba osób korzystających
z pomocy społecznej. Ocenia się, że ponad 30% rodzin objętych jest różnymi formami pomocy społecznej, na które przeznaczanych jest około 16% wydatków gminy (17% średnio w województwie).
WARUNKI MIESZKANIOWE
O jakości życia mieszkańców świadczą warunki mieszkaniowe, w jakich przychodzi im żyć. Na ogólną liczbę 1 285 mieszkań w gminie, ponad połowa wyposażona jest
w łazienkę i ustęp spłukiwany. Prawie co drugie mieszkanie posiada centralne ogrzewanie, a największym problemem pozostaje w dalszym ciągu brak dostępu do gazu sieciowego.
Wykres 7. Liczba mieszkań zaopatrzonych w niezbędne warunki sanitarno-ciepłownicze





Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
LOKALNY RYNEK PRACY

Na koniec 2006 roku liczba pracujących w gminie kształtowała się na poziomie 207 osób i jest niższa niż w latach poprzednich (w stosunku do roku 1996 liczba zatrudnionych spadła o ponad 100 osób). Należy jednak pamiętać, że liczba ta nie obejmuje osób pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych oraz zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach.

Wykres 8. Liczba pracujących w latach 1996-2006













Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Zbyt niskiej liczbie pracujących towarzyszy również niekorzystna struktura zatrudnienia w podziale na poszczególne sektory gospodarki. W odniesieniu do liczby osób w wieku produkcyjnym poza rolnictwem pracuje 9% mieszkańców (w powiecie 16% a w województwie 23%). Najwięcej miejsc pracy (75%) jest
w sektorze usług nierynkowych, gdzie pracodawcami są głównie instytucje użyteczności publicznej, finansowane ze środków budżetu państwa (Urząd Gminy wraz z podległymi jednostkami, zakłady opieki zdrowotnej, szkoły, itd.). W przyszłości należy dążyć do zwiększenia miejsc pracy w sektorze usług rynkowych (szczególnie w dziale turystyki i rekreacji) oraz przetwórstwie przemysłowym.
Wykres 9. Liczba zatrudnionych w podziale na sektory







Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US




Do największych pracodawców w gminie należy zaliczyć:
Szkoły podstawowe 51 pracowników
Liceum Ogólnokształcące w Milanowie 50 pracowników
Gimnazjum w Milanowie 23 pracowników
Gminna Spółdzielnia „Samopomoc
Chłopska” w Milanowie 23 pracowników
Urząd Gminy Milanów 19 pracowników
Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Mieczysław Piotrowski w Milanowie (gorzelnia) 10 pracowników
Zakład Stolarski Robert Zabielski w Okalewie 5 pracowników
Zakład Stolarski Andrzej Samorański w Milanowie 4 pracowników

POZIOM BEZROBOCIA I JEGO STRUKTURA

Na koniec czerwca 2007 roku w gminie było zarejestrowanych 238 bezrobotnych, w tym 48% stanowiły kobiety. W stosunku do grudnia 2006 liczba bezrobotnych spadła o 9 osób (czyli o prawie 4%). Spadek liczby bezrobotnych wynika nie tylko z coraz lepszej koniunktury gospodarczej w kraju i regionie, ale w dużej mierze związany jest z emigracją zarobkową młodych ludzi za granicę.

Wykres 10 Liczba bezrobotnych w gminie








Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Nie ma dokładnych danych statystycznych mówiących o strukturze bezrobocia w gminie. Generalnie wśród osób bezrobotnych dominują osoby słabo wykształcone
i stosunkowo młode (55% bezrobotnych nie przekroczyło 34 lat). Nieco ponad 32% bezrobotnych to osoby pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy. Dane te wskazują na strukturalny charakter bezrobocia w gminie Milanów i jego dalsze ograniczenie będzie zależało nie tylko od poprawy koniunktury gospodarczej w gminie, ale również od przekwalifikowania się wielu osób i znalezienia pracy w innym zawodzie.





2.2.4. GOSPODARKA

Gmina Milanów, podobnie jak wiele innych gmin wiejskich w województwie, cechuje się stosunkowo niekorzystną strukturą gospodarki, z dominującą pozycją mało efektywnego sektora rolnego i słabo rozwiniętą działalnością pozarolniczą.
SEKTOR ROLNICZY

Gmina Milanów ma typowo rolniczy charakter. Użytki rolne zajmują 8,5 tys. ha, czyli 73% ogólnej powierzchni gminy. Aż 83% powierzchni użytków rolnych zajmują grunty orne, ponad 15% łąki i pastwiska, natomiast tylko 1% stanowią sady.

Gleby w gminie charakteryzują się dobrą żyznością. Przeważają tutaj gleby bielicowe, ale występują tu również czarne ziemie, gleby torfowe
i pseudobielicowe. Należą one do dosyć dobrych klas bonitacyjnych, chociaż zagraża im naturalny proces zakwaszania, chemizacja rolnictwa, rozwój sieci dróg oraz składowisko odpadów i dzikie wysypiska śmieci.

Jakość gleb determinuje w dużym stopniu kierunki upraw roślin i hodowli zwierząt. W uprawach dominują zboża i ziemniaki. Domeną gminy jest także hodowla żywca wieprzowego i bydła.
Wykres 11. Podstawowe kierunki upraw roślinnych wg areału i liczby gospodarstw (w %)









Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Wykres 12. Podstawowe kierunki hodowli zwierząt wg sztuk







Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Pod względem wielkości gospodarstw gmina Milanów charakteryzuje się lepszymi wskaźnikami niż średnie wielkości dla województwa. Na ponad 850 gospodarstw rolnych funkcjonujących w gminie, aż prawie 40% przekracza areał 10 ha. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w gminie jest dosyć wysoka i wynosi już ponad 10 ha (przy średniej dla województwa wynoszącej 6,1 ha).
Wykres 13. Wielkość gospodarstw rolnych wg areału













Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Szacuje się, że prawie 60% gospodarstw rolnych w gminie produkuje towar na rynek, pozostałe zaś zajmują się produkcją rolną głównie na własne potrzeby (prawie 10% w ogóle nie prowadzi produkcji rolniczej). Wśród gospodarstw rolnych dominują tradycyjne metody produkcji, bez nadmiernego stosowania środków chemicznych do nawożenia i ochrony upraw. Powyższe czynniki mogą stanowić atut do rozwoju rolnictwa ekologicznego, zwłaszcza, że na terenie gminy działają już dwa certyfikowane gospodarstwa rolne w Kostrach i Czeberakach.

Niewielki jest również odsetek gospodarstw starających się różnicować swoją działalność rolną. Ocenia się, że niecałe 10% gospodarstw prowadzi działalność pozarolniczą. Główne obszary działalności pozarolniczej to: przetwórstwo przemysłowe, handel, budownictwo oraz obróbka drewna. Na terenie gminy istnieje tylko jedno gospodarstwo agroturystyczne w miejcowości Kopina.

O słabości sektora rolnego świadczy również niekorzystna struktura wykształcenia rolników. Ponad 50% gospodarstw rolnych prowadzonych jest przez osoby nie posiadające wykształcenia rolniczego. Tylko w szesnastu przypadkach gospodarstwa rolne prowadzone są przez osoby z kierunkowym wykształceniem wyższym. Niskie wykształcenie rolników prowadzących gospodarstwa rolne jest jednym z powodów niskiej efektywności sektora rolnego i trudności z dostosowaniem ich do potrzeb rynkowych.
Wykres 14. Liczba gospodarstw rolnych wg wykształcenia rolniczego osoby kierującej














Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Gospodarstwa rolne dysponują znacznie większą ilością maszyn rolniczych niż wskazuje średnia dla kraju i województwa. Wynika to z faktu posiadania przez rolników większych gospodarstw, co w połączeniu z dobrymi warunkami glebowymi pomaga w prowadzeniu efektywnej gospodarki rolnej.






Tabela 1: Ilość sprzętu rolniczego przypadająca na 100 gospodarstw rolnych
Ciągniki Samochody ciężarowe Kombajny zbożowe Kombajny ziemniaczane
Polska
46 5 4,2 3
Lubelskie
51 3 4,9 3
Powiat parczewski 60 3 8 8
gm. Milanów
84 3 16 25

Większość instytucji otoczenia rolnictwa skupia się w mieście powiatowym – Parczewie. Brak jest rozwiniętej infstruktury skupu i przetwarzania produktów rolnych. Jedynym wyjątkiem w tym zakresie może być Gorzelnia Milanów, przetwarzająca zboże od miejscowych rolników. Na terenie gminy działa działa jedna grupa producencka: Związek Producentów Owoców i Warzyw „Brokmark” w Milanowie, zaś zdecydowana większość rolników nie należy do żadnej organizacji zrzeszającej.
SEKTOR POZAROLNICZY
Na koniec 2006 roku na terenie gminy funkcjonowało 150 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, w tym 96 jednostek to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Tzw. wskaźnik przedsiębiorczości, liczony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców, wynosi 38 i jest niższy niż średnia dla powiatu (55 podmitów), województwa (69 podmiotów) i kraju (95 podmiotów). Kształtowanie się liczby podmiotów na przestrzeni ostatnich lat ilustruje wykres 15.
Wykres 15. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych





Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Najliczniej reprezentowaną dziedziną działalności jest handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa sprzętu (sekcja G), w której działa 45 podmiotów. W sekcji przetwórstwo przemysłowe (D) działają 23 jednostki, w budownictwie (F)
15 jednostek. Najmniej jednostek działa w sekcji pośrednictwo finansowe – 1 jednostka, w sekcji H hotele i restauracje – 2 jednostki i w sekcji N ochrona zdrowia i pomoc społeczna – 4 jednostki.
Wykres 16. Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD












Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Wspierając procesy restrukturyzacyjne i rozwój przedsiębiorczości w gminie należy przede wszystkim dążyć do wzrostu liczby przedsiębiorstw w najważniejszych dla rozwoju gminy branżach, tj. budownictwie, przetwórstwie i usługach rynkowych,
w tym w sekcji H (hotele i restaruacje).
Na terenie gminy nie funkcjonuje ani jedna firma z udziałem kapitału zagranicznego. Świadczy to nie tylko o braku zainteresowania inwestorów zagranicznych tym obszarem województwa, ale może być również rezultatem braku atrakcyjnych terenów inwestycyjnych. Dlatego też w najbliższych latach należy zwrócić szczególną uwagę na wyznaczenie takich terenów i wyposażenie ich w podstawową infrastrukturę techniczna. Tereny inwestycyjne zostały wstępnie wyznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i są zlokalizowane w takich miejscowościach jak: Milanów, Kopina, Okalew, Cichostów, Kostry, Czeberaki, Rudno, Radcze i Rudzieniec.
ROZWÓJ SEKTORA TURYSTYKI
Rozwój sektora turystyki może być jedną z form wzmacniania lokalnej gospodarki
i tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Największym walorem turystycznym gminy są piękne lasy, obfitujące w jagody, grzyby oraz zwierzynę łowną. Zachęcają one do turystyki pieszej i rowerowej tzw. "ścieżkami zdrowia". Szczególną atrakcją jest rezerwat „Czarny Las”, utworzony w 1981 roku na obszarze 16 ha. Obejmuje on fragment starego, wielogatunkowego lasu mieszanego, całkowicie naturalnego pochodzenia, z rzadkimi chronionymi gatunkami roślin w runie. Rosnący w rezerwacie drzewostan charakteryzuje duża ilość egzemplarzy o rozmiarach zbliżonych do drzew pomnikowych. Rezerwat otaczają podmokłe łąki i torfowiska pomiędzy wsią Kostry a Rudzieńcem.
Do głównych form turystyki i rekreacji mających realne szanse rozwoju w gminie Abramów należy zaliczyć:
 świąteczny wypoczynek mieszkańców Parczewa i Lublina przy wykorzystaniu kompleksów leśnych i przydatnych rekreacyjnie łąk i pastwisk,
 turystyka piesza i rowerowa rozwijana szlakami biegnącymi przez miejscowości: Milanów, Okalew, Kopina, Zieleniec, Rudno, Rudzieniec i Kostry),
 jeździectwo uprawiane na trasach leśnych wokół Milanowa i Radcza,
 agroturystyka oraz organizacja letniego wypoczynku dla dzieci w szkołach wiejskich,

Niestety, pomimo bogatych walorów przyrodniczych i krajobrazowych, gmina Milanów wciąż postrzegana jest jako obszar mało atrakcyjny
i przyjazny dla turystów. Do głównych czynników ograniczających rozwój sektora turystyki w gminie należy zaliczyć:
 brak podstawowej infrastruktury, w tym przede wszystkim bazy gastronomicznej i noclegowej, niezbędnej do stworzenia kompleksowej oferty turystycznej i zapewnienia zadawalającej jakości usług (jedynie dwie jednostki zarejestrowane w sekcji H (hotele i restauracje) i jedno gospodarstwo agroturystyczbe w Kopinie,
 brak atrakcyjnej oferty turystycznej zdolnej przyciągnąć i zatrzymać na dłużej turystów,
 brak aktywności ze strony gminy i mieszkańców w tworzeniu lokalnych produktów turystycznych i promowaniu ich na zewnątrz,
 brak aktywności w zakresie promowania walorów turystycznych gmniny.
Stosunkowo duża efektywność rolnictwa może utrudniać rozwój sektora agroturystyki, ale liczne walory przyrodnicze mogą sprzyjać rozwojowi turystyki pieszej i rowerowej. Właśnie w tym kierunku powinny iść starania gminy mające na celu stworzenie pieszych tras turystycznych oraz ścieżek rowerowych. Należy jednocześnie dążyć do rozbudowy bazy noclegowej, która obecnie jest bardzo uboga i obejmuje jedno gospodarstwo agroturystyczne w Kopinie (5 miejsc noclegowych) oraz internat w Zespole Szkół Ogólnokształcących w Milanowie, oferujący w trakcie wakacji 50 miejsc noclegowych.
2.2.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
Wyposażenie gminy w podstawową infrastrukturę techniczną decyduje w dużym stopniu o jakości życia mieszkańców i wpływa na atrakcyjność inwestycyjną gminy. Ogólnie należy stwierdzić, że gmina Milanów boryka się z wieloma problemami, jeżeli chodzi o jakość i stopień wyposażenia w podstawową infrastrukturę techniczną. Poniżej dokonano krótkiej analizy głównych elementów składowych infrastruktury technicznej w gminie.
INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA I KOMUNIKACYJNA
Ważnym czynnikiem wpływającym na jakość życia mieszkańców jest stan infrastruktury transportowej. W sposób bezpośredni wpływa na bezpieczeństwo, czas i komfort przemieszczania się oraz zużywanie się pojazdów mieszkańców. Pośrednio dostępność komunikacyjna jest jedną z ważniejszych przesłanek lokalizacji zakładów przemysłowych i usług, które dają miejsca pracy i dodatkowe dochody lokalnym samorządom.

Transport i komunikację w gminie należy rozpatrywać w kontekście jej miejsca
w układzie komunikacyjnym województwa i kraju. Przez gminę Milanów przebiegają drogi z Radzynia Podlaskiego do miejscowości Sławatycze (droga krajowa 63) oraz droga wojewódzka nr 813 (z Łęcznej do Międzyrzeca Podlaskiego), zapewniająca dobry dojazd do północnego węzła komunikacyjnego regionu. Ponadto przez gminę przebiega 7 dróg powiatowych i 54 dróg gminnych. Przez teren gminy prowadzi również mało eksploatowana linia kolejowa relacji Lublin – Łuków.
Gmina zarządza 122 km dróg, z czego zaledwie 11 km posiada nawierzchnię twardą. Ocenia się, że tylko około 10% dróg gminnych posiada nawierzchnię twardą. To prawie czterokrotnie gorszy wynik niż średnia dla województwa
i dwukrotnie mniej w porównaniu ze wskaźnikami dla powiatu
Wykres 17. Udział dróg o nawierzchni twardej w drogach gminnych





Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Parametry techniczne i użytkowe większości dróg powiatowych i gminnych nie odpowiadają wymaganym standardom. Wiele odcinków dróg nie posiada dostatecznej nośności - bardzo ważnego parametru technicznego przy obecnym stałym wzroście przewozu towarów transportem kołowym. Postępująca degradacja dróg wymaga przeprowadzenia prawie na całej sieci dużego zakresu remontów bieżących, poprawy stanu poboczy i odwodnienia oraz uregulowania stanu prawnego pasów drogowych.
Niestety ograniczone możliwości finansowe gminy nie pozwalają nawet na częściowe odtwarzanie stanu technicznego dróg gminnych. Rocznie gmina wydaje na prace remontowe i modernizacyjne dróg gminnych około 150 tys. zł, co stanowi nieco mniej niż 1% wydatków gminy. Tymczasem potrzeby inwestycyjne w tym zakresie oceniane są na poziomie około 6 mln zł. Dlatego, też niezmiernie ważną kwestią będzie skuteczne pozyskiwanie środków zewnętrznych na inwestycje drogowe oraz bliska współpraca z władzami powiatu w zakresie modernizacji dróg powiatowych.
GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA
Gmina jest słabo wyposażona w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną. Z sieci wodociągowej (o długości 75,9 km, niezmiennie od roku 1995) korzysta 3 557 osób
w 1 150 budynkach mieszkalnych. Zwodociągowanie gminy oceniane jest na poziomie ponad 90% (nie obejmuje osady Zieleniec) i w najbliższych latach prawdopodobnie nieznacznie wzrośnie w związku z planowanymi inwestycjami
w tym zakresie.
Wykres 18. Długość sieci wodociągowej w km i woda dostarczona gospodarstwom w dam3






Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Brak jest natomiast zbiorczego systemu kanalizacji. Ścieki odprowadzane są do około 1100 zbiorników bezodpływowych, opróżnianych bezpośrednio przez użytkowników.
W ciągu najbliższych lat należy podjąć pilne działania na rzecz wyposażenia gminy w infrastrukturę kanalizacyjną. Na terenach zwartego osadnictwa należy wdrożyć koncepcję budowy zbiorczej sieci kanalizacyjnej i sfinansowanie tej inwestycji w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach o rozproszonej zabudowie jest nieopłacalna pod względem ekonomicznym oraz kłopotliwa do realizacji pod względem technicznym. Dlatego też na takich terenach najlepszym rozwiązaniem powinna być instalacja indywidualnych, przydomowych oczyszczalni ścieków (takie przykłady istnieją już w Cichostowie i Milanowie).
Obecnie brak jest infrastruktury oczyszczania ścieków komunalnych w gminie. W najbliższych latach gmina planuje wybudować mechaniczno-bilogiczną oczyszczalnię ścieków typu BIOPAK o wydajności 440 m3 na dobę. Zgodnie z opracowaną koncepcją zrzucanie oczyszczonych ścieków będzię następowało do Kanału Milanowskiego, którego wody odprowadzane są do Piskorzanki.

GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Na stan środowiska znacząco wpływa gospodarka odpadami. Ocenia się, że rocznie na terenie gminy powstaje łącznie około 1 000 Mg odpadów komunalnych, w tym 82% to odpady pochodzące z gospodarstw domowych. Szacuje się, że w najbliższych latach ilość odpadów komunalnych w gminie będzie nieznacznie rosła i w 2015 wzrośnie do około 1 280 Mg.

Ocenia się, że tylko niewiele ponad 30% odpadów komunalnych trafia na lokalne składowisko w Cichostowie (o pojemności 10 250 m3). Pozostałe odpady są spalane, gromadzone w obrębie poszczególnych posesji, częściowo kompostowane, a także wywożone na dzikie wysypiska odpadów, powstające najczęściej w pobliskich lasach. Na terenie gminy nie funkcjonuje odrębny system odbioru odpadów komunalnych od podmiotów gospodarczych. Nie jest prowadzona selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych i użytkowych, chociaż ocenia się, że corocznie można odzyskiwać około 5 Mg makulatury, 54 Mg szkła, 37 Mg tworzyw sztucznych i 35 Mg metali .
W ciągu najbliższych lat należy doprowadzić do wdrożenia sprawnego systemu zbiórki, segregacji i unieszkodliwiania odpadów w gminie Milanów. Zarys funkcjonowania takiego systemu został opracowany w Planie gospodarki odpadami gminy Milanów. Oprócz zrealizowania niezbędnych inwestycji, ważnym elementem efektywnej gospodarki odpadami powinny być działania uświadamiające mieszkańców gminy w zakresie właściwego postępowania z powstającymi w ich gospodarstwach odpadami.
INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA

Energia elektryczna stanowi podstawowe źródło energetyczne. Na terenie gminy wszystkie zakłady, instytucje i gospodarstwa rolne są zelektryfikowane. Należy podkreślić, iż wraz z postępem technicznym wzrasta zapotrzebowanie na pobór mocy z sieci elektrycznej. Obecnie nie dostrzega się niedoboru energii elektrycznej na terenie gminy. W dłużej perspektywie należy jednak liczyć się z inwestycjami
w zakresie infrastruktury niskonapięciowej, której stan techniczny systematycznie się pogarsza.

Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuje zbiorcza sieć gazowa. W Milanowie rozpoczęto budowę sieci niskiego ciśnienia z założeniem rozprowadzenia sieci gazu na terenie gminy w ciągu najbliższych 6 lat.
INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA
Dostępność mieszkańców gminy do infrastruktury telekomunikacyjnej systematycznie poprawia się. Dzieje się tak za sprawą rozwoju telefonii stacjonarnej (TP S.A.), jak i coraz powszechniejszego dostępu mieszkańców do usług telefonii komórkowej. Praktycznie cały obszar gminy objęty jest zasięgiem wszystkich funkcjonujących w Polsce operatorów sieci komórkowej (GSM/GPRS).
Dostęp do Internetu jest oferowany przez trzech działających w gminie operatorów: firmę PROMAX z Łukowa, TP S.A. i firmę BIGNET. Urząd gminy, szkoły, biblioteka oraz ośrodki zdrowia mają dostęp do szerokopasmowego internetu oferowanego przez TP S.A. Trudno dokładnie oszacować liczbę osób korzystających z internetu, ale biorąc pod uwagę dosyć wysokie opłaty abonamentowe, należy sądzić, że jest to ciągle niewielki odsetek mieszkańców.
Dalszy rozwój społeczeństwa informacyjnego na terenie gminy będzie uzależniony od ograniczenia bariery ekonomicznej w dostępie do internetu oraz od efektywnego informatyzowania administracji w gminie, połączonej z procesem uświadamiania
i uczenia się mieszkańców jak korzystać z usług i technologii informacyjnych.
2.2.6. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA
INFRASTRUKTURA EDUKACYJNA
Gmina dysponuje stosunkowo dobrze rozwiniętą siecią placówek oświatowo – wychowawczych. Ogółem funkcjonuje sześć szkół podstawowych sześcioklasowych, jedno gimnazjum i jedno liceum ogólnokształcące. W Milanowie funkcjonuje również jedno przedszkole publiczne, do którego uczęszcza 45 dzieci w wieku od 3 do 6 lat oraz cztery oddziały przedszkolne przy szkołach (49 dzieci). Tym samym wskaźnik objęcia dzieci w wieku od 3 do 6 lat edukacją przedszkolną wynosi około 50% (przy średniej dla województwa wynoszącej prawie 36%).
Łącznie do szkół podstawowych uczęszcza 319 dzieci, zaś do szkół gimnazjalnych – 182 uczniów. Liczba uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjalnych systematycznie spada i ta tendencja będzie się utrzymywać w ciągu najbliższych lat. Kształtowanie się liczby uczniów w szkołach podstawowych i gminazjach na przestrzeni ostatnich lat przedstawiono na wykresie 19.
Wykres 19. Liczba przedszkolaków i uczniów w podstawówkach i gimnazjach






Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Infrastruktura edukacyjna jest dosyć dobrze dostosowana do liczby uczniów. Średnio na jeden oddział w szkole podstawowej przypada prawie 14 uczniów (przy 18,4 średnio w województwie), natomiast w gimnazjum na jeden oddział przypada 23 uczniów (podczas gdy wskaźnik ten dla województwa kształtuje się na poziomie 24 uczniów).
Połowa szkół podstawowych i gimnazjum posiada pracownie komputerowe
z dostępem do internetu. Nasycenie komputerami jest lepsze niż średnie wskaźniki w województwie i kraju. Średnio w szkołach podstawowych przypada 9 uczniów na komputer, natomiast w gimnazjach na jeden komputer przypada 17 uczniów. Są to jednak wskaźniki znacznie odbiegające od tego co jest notowane w innych regionach Unii Europejskiej.

INFRASTRUKTURA SPORTOWA
Gmina jest stosunkowo słabo wyposażona w infrastrukturę sportową. Co prawda każda ze szkół posiada boisko przyszkolne, ale w gminie istnieje tylko jedna sala gimnastyczna, funkcjonująca przy Liceum Ogólnokształcącym w Milanowie. zlokalizowana jest jedyna na terenie gminy sala gimnastyczna.
W najbliższych latach należy zatem zadbać o większy dostęp uczniów i mieszkańców do infrastruktury sportowej. Temu celowi ma między innymi służyć planowana budowa szkolnej hali widowiskowo-sportowej wraz z kompleksem boisk przy Zespole Placówek Oświatowych w Milanowie.
INFRASTRUKTURA KULTURY
W skład gminnej infrastruktury kultury wchodzą przede przede wszystkim takie placówki jak: Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna oraz strażnice (remizy strażackie).
Gminny Ośrodek Kultury w Milanowie jest jednym z głównych animatorów życia kulturalnego w gminie. Oprócz codziennej działalności kulturalnej, GOK organizuje szereg cyklicznych imprez, w których licznie uczestniczą mieszkańcy gminy. Imprezy najczęściej organizowane są wspólnie ze Stowarzyszeniem Miłośników Ziemi Milanowskiej i obejmują takie wydarzenia jak: Powiatowe Warsztaty Teatralne "Teatr i Muzyka - Najlepsza Profilaktyka", Dni Milanowa czy Dzień Pieczonego Ziemniaki.
Funkcje ośrodka kultury w gminie pełni również Gminna Biblioteka Publiczna
w Milanowie i jej filia w Rudnie. Księgozbiór biblioteki liczy ponad 17 000 woluminów i każdego roku wzbogaca się o nowe zbiory. Ogólnie w bibliotece zarejestrowanych jest około 400 czytelników, czyli około 10% społeczeństwa, przy średniej dla województwa wynoszącej 20%. Czytelnicy w ciągu roku wypożyczają średnio 17 książek, podczas gdy w województwie średnia wypożyczeń wynosi
19 książek.
Biblioteka prowadzi również działalność kulturalną i oświatową - organizowane są imprezy środowiskowe, takie jak konkursy i spotkania literackie oraz wystawy.
Ważną funkcję kulturalną w życiu mieszkańców gminy pełnią również remizy strażackie, funkcjonujące przy jednostkach Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP). Na szczególną uwagę zasługuje jednostka OSP z Milanowa, która w ostatnich latach odniosła ogromne sukcesy w krajowych i międzynarodowych Zawodach Sportowo - Pożarniczych
W gminie funkcjonuje 10 remiz strażackich. Oprócz wypełniania ważnych zadań
z zakresu bezpieczeństwa publicznego, strażnice są zwykle najważniejszym centrum życia kulturalnego na wsi. Stanowią też doskonałe narzędzie do mobilizowania (szczególnie młodych ludzi) do aktywności społecznej. Dlatego należy zadbać
o właściwe funkcjonowanie OSP i ich doposażenie w niezbędny sprzęt i środki. Szczególnie chodzi tutaj o zapewnienie odpowiedniego zaplecza socjalnego w strażnicach i dostosowanie ich do funkcji remizo-świetlic środowiskowych.
INFRASTRUKTURA OCHRONY ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ
Dostęp mieszkańców gminy do usług medycznych jest dosyć dobry.
W gminie działa jedna niepubliczna przychodnia lekarska, funkcjonujący przy niej Punkt Lekarski w Rudnie i dwie apteki. Na jedną placówkę lekarską i aptekę przypada zatem 2,1 tys. mieszkańców. Są to wskaźnik porównywalne ze średnią
w województwie (1800 osób na 1 przychodnię i 2761 osób na 1 aptekę), ale należy pamiętać, że spora część mieszkańców gminy korzysta z usług placówek opieki zdrowotnej w Lublinie i Parczewie.
Wykres 20. Liczba przyjęć w gabinetach lekarskich i wskaźnik ludności na aptekę ogólnodostępną







Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

W gminie działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, z usług którego korzysta około 20% mieszkańców. Pomoc udzielana jest głównie w formie świadczeń niematerialnych, zasiłków pieniężnych, poradnictwa specjalistycznego oraz pomocy rzeczowej (np. dożywianie dzieci). Głównymi powodami przyznania pomocy społecznej są: ubóstwo (33% korzystających z pomocy), niezaradność (20%), niepełnosprawność (19%) oraz bezrobocie (19%).

Wykres 21. Powody przyznawania pomocy społecznej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
2.2.7. JAKOŚĆ RZĄDZENIA W GMINIE
Zdolność gminy do skutecznego rządzenia i przezwyciężania problemów rozwojowych stanowi obecnie jedno z głównych wyzwań samorządów lokalnych
w Polsce. W niniejszej analizie skoncentrowano się na krótkim omówieniu trzech najważniejszych czynników decydujących o jakości rządzenia w gminie, tj.: zdolności inwestycyjnej gminy, zaangażowaniu kapitału społecznego w proces rządzenia gminą oraz stosowane praktyki planowania strategicznego i promowania gminy na forum krajowym i międzynarodowym.
ANALIZA ZDOLNOŚCI INWESTYCYJNEJ GMINY
Zdolność gminy do inwestowania uzależniona jest głównie od wielkości dochodów oraz struktury wydatków w budżecie gminy. W ciągu ostatnich lat można zaobserwować stały wzrost dochodów gminy Milanów. Wielkość tych dochodów
w roku 2006 wyniosła prawie 7,3 mln zł i w porównaniu z rokiem 2000 wzrosła
o 106%. Głównym składnikiem dochodów budżetu gminy są wpływy
z subwencji (53%). Dotacje celowe z budżetu państwa wynoszą (24,8%). Dochody własne stanowią 22% i ich udział w dochodach ogółem pozostaje od lat na podobnym poziomie.
Wykres 22. Dochody gminy Milanów






Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Pomimo obserwowanego stałego wzrostu dochodów w budżecie gminy, ich wielkość w przeliczeniu na jednego mieszkańca pozostaje nadal niska i kształtuje się na poziomie 1748 zł (około 95% średniej dla województwa).
Wykres 23. Dochody i wydatki w przeliczeniu na 1 mieszkańca








Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Stosunkowo niekorzystnie kształtuje się struktura wydatków w budżecie gminy. Szacuje się że prawie 60% wydatków budżetu gminy stanowią wydatki bieżące jednostek budżetowych (z czego ponad 60% przeznacza się na wynagrodzenia pracownicze, a niecałe 18% na zakup materiałów i usług). Roczne wydatki inwestycyjne kształtują się na poziomie około 10% wydatków gminy (przy 14% średnio dla gmin w województwie). W liczbach bezwzględnych nakłady inwestycyjne wynoszą około 818,5 tys. zł, czyli niecałe 200 zł na mieszkańca.
Wykres 24. Wydatki inwestycyjne gminy (jako % budżetu)








Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US
Niska zdolność inwestycyjna gminy powoduje konieczność poszukiwania zewnętrznych źródeł dofinansowania. W latach 2000-2006 na działania inwestycyjne udało się gminie pozyskać środki na poziomie około 450 tys. zł Głównym źródłami dofinansowania były takie programy jak: SAPARD (370 tys. zł) i Kontrakt Wojewódzki (80 tys. zł).
JAKOŚĆ KAPITAŁU SPOŁECZNEGO GMINIE
Jakość kapitału społecznego i jego zaangażowanie w proces zarządzania wspólnotą gminną jest obecnie jednym z głównych przejawów dobrego rządzenia na poziomie lokalnym. Zwykle kapitał społeczny oceniany jest w takich kategoriach jak: aktywność obywatelska, mierzona między innymi udziałem w wyborach i organizacjach społecznych, zaradność mieszkańców, połączona z chęcią współpracy i pomagania innym (np. w ramach pomocy dobrosąsiedzkiej), wzajemny poziom zaufania i bezpieczeństwa mieszkańców (również socjalnego), religijność oraz niski poziom występowania patologii społecznych.
Trudno jest jednoznacznie ocenić zasoby kapitału społecznego w gminie Milanów. Wydaje się, że są one znaczne, jednak wymagają dalszego uaktywnienia. Za takim stwierdzeniem przemawiają następujące argumenty:
 Stosunkowo korzystne wskaźniki wykształcenia radnych w gminie (26% radnych legitymuje się wyższym wykształceniem),
 Aktywnie działające organizacje pozarządowe (Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Milanowskiej, Ochotnicza Straż Pożarna),
 Rosnące zaangażowanie mieszkańców gminy w życie społeczno-kulturalne (rosnąca aktywność czytelnicza i sportowa mieszkańców)
 Stosunkowo wysoka aktywność wyborcza mieszkańców gminy (średnia frekwencja w ostatnich wyborach przekroczyła 52%).
PRAKTYKA PLANOWANIA STRATEGICZNEGO I PROMOWANIA GMINY
O jakości rządzenia w gminie decyduje w dużym stopniu również praktyka planowania strategicznego i jakość przygotowywanych dokumentów. Gmina Milanów posiada większość wymaganych prawem dokumentów strategicznych. Ogólna polityka rozwoju gminy prowadzona jest w oparciu o strategię opracowaną w 2000 roku i uszczegółowioną w 2004 w postaci Planu Rozwoju Lokalnego na lata 2004-2006. Polityka w zakresie planowania przestrzennego prowadzona jest na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy z roku 2000, zaś sprawy związane z ochroną środowiska zostały szczegółowo uregulowane w dokumencie pt. Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami na lata 2004-2014. Kwestie polityki społecznej zostały uregulowane w Strategii polityki społecznej na lata 2005-2009. W przyszłości należy w większym stopniu zadbać o aktualność obowiązujących dokumentów oraz o efektywny system ich monitorowania.
Działalność promocyjna gminy jest prowadzona na niewielką skalę. Co prawda funkcjonuje strona internetowa gminy, lecz od strony wizualnej i merytorycznej nie przyciąga uwagi turystów i inwestorów. Na głównej stronie interenetowej brakuje wyraźnych odnośników do części poświęconej turystyce i promocji gminy oraz anglojęzycznej wersji strony interentowej gminy. Jedyna informacja w języku angielskim jest umieszczona w podstronie, do której dostęp osób nie posługujących się językiem polskim jest bardzo utrudniony. Od 1997 roku Gmina Milanów utrzymuje partnerskie kontakty ze Związkiem Gmin Menigoute położonych w Departamencie DEUX-SEVRES we Francji, jednak strona internetowa gminy nie posiada również wersji francuskojęzycznej. W przyszłych działaniach należy zatem dążyć do zwiększenia aktywności gminy w zakresie promocji i współpracy międzynarodowej.






2.3. ANALIZA SWOT
Analiza SWOT jest podsumowaniem mocnych i słabych stron gminy wynikających z uwarunkowań wewnętrznych oraz szans i zagrożeń zdeterminowanych w dużej mierze przez czynniki zewnętrzne.

Mocne strony

• Korzystna lokalizacja (bliskość Lublina,
Parczewa),
• Różnorodne i cenne przyrodniczo
środowisko naturalne i krajobrazowe,
• Dobre warunki do rozwoju rolnictwa (w tym ekologicznego),
• Wysoki poziom zmechanizowania gospodarstw rolnych,
• Wysoki stopień zwodociągowania gminy,
• Zwiększający się dostęp do Internetu i
telefonii (w tym komórkowej),
• Stosunkowo dobrze rozwinięta
infrastruktura edukacyjna,
• Wolne tereny inwestycyjne do rozwoju
różnych form turystyki i rekreacji,
• Spore zasoby kapitału społecznego w gminie.

Słabe strony

• Wyludnianie się gminy oraz niska gęstość zaludnienia,
• Niski poziom wykształcenia mieszkańców,
• Stosunkowo niska jakość kapitału ludzkiego – duża zależność od świadczeń socjalnych i pomocy społecznej,
• Ciągle niska dochodowość gospodarstw rolnych,
• Słabo rozwinięta przedsiębiorczość,
• Niski standard nawierzchni dróg w gminie,
• Brak wyposażenia gminy w sieć kanalizacyjną i gazową,
• Słabe wyposażenie gminy w infrastrukturę turystyczną,
• Niska atrakcyjność inwestycyjna i turystyczna gminy,

Szanse

• Wykorzystanie szans rozwoju gminy i
jej społeczności wynikających z
programów wspólnotowych,
• Włączenie się gminy w szeroki nurt
rozwoju turystyki w Polsce (promocja,
budowa infrastruktury, rozwój różnych
produktów turystycznych, itd.),
• Modernizacja i postępująca
specjalizacja rolnictwa (w tym rolnictwo ekologiczne i specjalistyczne, odnawialne źródła energii, itd.),
• Rozwój społeczeństwa informacyjnego
(dostęp mieszkańców do informacji,
wiedzy i zatrudnienia),
• Inne ?? Zagrożenia

• Bierność i niechęć mieszkańców do
zmiany swojej sytuacji życiowej
(zwiększająca się zależność od tzw.
transferów socjalnych),
• Wyludnianie się wsi oraz postępująca
degradacja społeczna,
• Postępująca marginalizacja gminy (w
tym trudności w dostępie do
środków rozwojowych z UE),
• Obniżanie się konkurencyjności gminy
(spowodowane niskim stanem
infrastruktury, niskim poziomem
rozwoju przedsiębiorczości, itd.),
• Inne ??




3. WIZJA STRATEGICZNEGO ROZWOJU GMINY
Przy określaniu wizji rozwoju gminy wziętą pod uwagę następujące czynniki:
 uwarunkowania zewnętrzne, czyli otoczenie zewnętrzne rozwoju gminy zdefiniowane w analizie SWOT jako potencjalne szanse i zagrożenia,
 uwarunkowania wewnętrzne, określone w analizie SWOT jako mocne i słabe strony gminy,
 obowiązujące dokumenty strategiczne, zarówno te na poziomie gminy, jak i wyższym – na poziomie województwa i kraju,
 kompetencje samorządu gminnego, stanowiące punkt wyjścia do określenia działań i kluczowych projektów dla rozwoju gminy,
 instrumenty i programy finansowe, dostępne dla gminy w ramach obecnie obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej,
 konsultacje społeczne, przeprowadzone w formie warsztatów i badań ankietowych (wyniki zostały omówione w Załączniku 1).

Z przeprowadzonej analizy SWOT wynika, że gmina Milanów boryka się z wieloma poważnymi problemami rozwojowymi. Ogólnie można stwierdzić, że problemy te są typowe dla wielu gmin wiejskich w Polsce i dotyczą głównie niedorozwoju podstawowej infrastruktury technicznej oraz niskiej jakości kapitału ludzkiego. Czynniki te mają decydujący wpływ na słabo funkcjonującą gospodarkę lokalną, zdominowaną w dużym stopniu przez rozdrobnione i niedochodowe rolnictwo oraz słabo rozwiniętą przedsiębiorczość pozarolniczą. Z kolei słabo funkjonująca gospodarka nie jest w stanie zapewnić mieszkańcom wystarczającej ilości miejsc pracy, przez co sytuacja materialna i jakość życia wielu gospodarstw domowych uzależniona jest w zbyt dużym stopniu od dochodów socjalnych.

Z drugiej strony gmina dysponuje znaczącymi atutami, które jeśli zostaną we właściwy sposób wykorzystane, mogą doprowadzić do uruchomienia pozytywnych mechanizmów rozwoju gminy. Atuty te to przede wszystkim czysta i różnorodna przyroda, dobre warunki do produkcji wysokiej jakości żywności oraz znaczne zasoby zdolnych do pracy ludzi.
PRZYJĘTA LOGIKA STRATEGICZNYCH DZIAŁAŃ
Kluczem do zmiany niekorzystnej sytuacji w gminie powinno być przede wszystkim ukierunkowanie działań na poprawę funkcjonowania lokalnej gospodarki. Powinno to się odbywać poprzez lepsze wykorzystanie zasobów wewnętrz gminy, tkwiących chciażby w sektorze rolnym, jak i pozarolnym – na przykład poprzez aktywne wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. W swoich strategicznych działaniach gmina powinna również zadbać o poprawę swojej atrakcyjności, po to aby zwiększyć szanse na przyciąganie potencjalnych inwestorów i turystów z zewnątrz. Dlatego też należy dążyć przede wszystkim do poprawy stanu infrastruktury drogowej i wodno-kanalizacyjnej oraz stworzenia terenów inwestycyjnych do rozwoju przedsiębiorczości związanej głównie z rekreacją i turystyką. Działaniom tym powinna towarzyszyć aktywna promocja gminy oraz poprawa efektywności zarządzania gminą, prowadząca między innymi do jak najlepszego wykorzystywania środków unijnych skierowanych na rozwój samorządów lokalnych w Polsce.

Drugim pożadanym kierunkiem rozwoju gminy powinnna być poprawa jakości kapitału ludzkiego i społecznego w gminie. Lepsza jakość kapitału ludzkiego
i społecznego wpłynie korzystnie na ogólną atrakcyjność gminy oraz wywoła dodatkowe mechanizmy rozwojowe. Środkiem do osiągnięcia tego celu powinny być nie tylko inwestycje w rozwój infrastruktury społecznej, ale również – a może przede wszystkim - działania nakierowane na podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców oraz mobilizowanie ich do większej aktywności społecznej
i ekonomicznej.

Należy oczekiwać, iż, pozytwne zmiany, jakie zajdą w wyniku realizacji szeregu działań nakierowanych na rozwój gospodarki i zasobów ludzkich, przyczynią się w dłuższej perspektywie do poprawy jakości życia mieszkańców, co jest celem nadrzędnym niniejszej strategii. Uproszczoną logikę strategicznych działań przedstawiono w układzie graficznym poniżej.





POŻĄDANY STAN ROZWOJU GMINY
Zakłada się, że w wyniku wdrożenia działań zaproponowanych w niniejszej strategii, nastąpi zauważalna poprawa sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie. Poniżej dokonano krótkiej projekcji pożądanego stanu rozwoju gminy, do jakiego należy dążyć wdrażając poszczególne elementy strategii.

Oczekuje się, że gmina Milanów w roku 2015 będzie:
 bardziej atrakcyjnym miejscem do zamieszkania i obsługi turystów,
 dysponowała lepiej rozwiniętą gospodarką lokalną, charakteryzującą się większą ilością miejsc pracy i bardziej efektywnym rolnictwem,
 miała bardziej wykształconych i aktywnych społecznie mieszkańców,
 borykała się z mniejszym poziomem ubóstwa i wykluczenia społecznego.

Sposób i zakres monitorowania zakładanych zmian został szczegółowo przedstawiono w rozdziale dotyczącym systemu monitorowania realizacji strategii.
4. MISJA ORAZ CELE STRATEGII
W niniejszej strategii obowiązuje hierarchiczny układ celów strategii, składający się z trzech poziomów:
 misji strategii, stanowiącej swego rodzaju cel nadrzędny działań strategicznych,
 celów strategicznych, pozwalających na strategiczne ukierunkowanie działań gminy w dłuższym horyzoncie czasowym,
 celów operacyjnych, uszczegóławiających cele strategiczne i będących podstawą do zaplanowanych działań realizacyjnych.
MISJA STRATEGII
Misja rozwoju gminy wskazuje na cel nadrzędny, do jakiego należy dążyć realizując poszczególne elementy strategii. Zwykle misja formułowana jest w sposób ogólny i adresowana jest do ogółu osób zamieszkujących daną gminę. W niniejszym dokumencie przyjęto następujące sformułowanie misji rozwoju dla gminy Milanów:

Misją gminy Milanów jest polepszenie jakości życia mieszkańców poprzez zapewnienie lepszych źródeł utrzymania oraz wszechstronny rozwój społeczności gminnej.

CELE STRATEGII

Misja będzie możliwa do spełnienia dzięki realizacji następujących celów strategicznych (CS):

CS 1: Zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki
CS 2: Wyższa jakość kapitału ludzkiego i społecznego w gminie.

Jak już wcześniej wskazano, niezbędnym warunkiem poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie jest lepiej funkcjonująca gospodarka lokalna. Od jej rozwoju – zarówno w sferze rolnej, jak i pozarolnej – zależą w dużym stopniu źródła dochodów mieszkańców. Obecnie efektywność lokalnej gospodarki jest bardzo ograniczona, czego przejawem są niskie dochody mieszkańców oraz duży poziom bezrobocia, również tego ukrytego w rozdrobnionych i mało dochodowych gospodarstwach rolnych. Brak możliwości zatrudnienia powoduje, że duży odsetek osób utrzymuje się ze źródeł niezarobkowych oraz jest zmuszonych korzystać z różnych form pomocy społecznej. Niskie dochody lub brak stałych źródeł utrzymania wpływa negatywnie na ogólne warunki życia mieszkańców, a także często prowadzi do licznych zjawisk patologii i wykluczenia społecznego.

Nie da się zbudować podstaw dobrze funkcjonującej gospodarki bez poprawy jakości kapitału ludzkiego i społecznego w gminie. Z analizy SWOT wynika, że jakość kapitału ludzkiego jest dosyć niska i jest jednym z głównych czynników ograniczających rozwój gminy. Ogólnie niskie wykształcenie mieszkańców, a także brak wiedzy i kluczowych kwalifikacji, powoduje, że duży odsetek mieszkańców ma niewielkie szanse na znalezienie zatrudnienia lub założenia własnej działalności gospodarczej. Prowadzi to do ogólnej apatii i niewiary we własne możliwości oraz zbyt dużego uzależnienia się mieszkańców od pomocy społecznej. Przekłada się to na niską aktywność obywatelską i niechęć mieszkańców do samoorganizowania się
i działania na rzecz społeczności lokalnej.

Wyżej wymienione słabości i bariery będą mogły być w znacznym stopniu ograniczone poprzez działania operacyjne zaproponowane w ramach przyjętych celów strategicznych. W strategii przewidziano realizację następujących celów operacyjnych (CO), w ramach poszczególnych celów strategicznych:

CS 1: Zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki
CO 1: Wyposażanie gminy w podstawową infrastrukturę poprawiającą atrakcyjność inwestycyjną gminy
CO 2: Zwiększenie dochodowości gospodarstw rolnych
CO 3: Rozwój pozarolniczej sfery gospodarki

CS 2: Wyższa jakość kapitału ludzkiego i społecznego w gminie
CO 4: Zwiększenie poziomu wykształcenia mieszkańców
CO 5: Zwiększenie integracji mieszkańców i kapitału społecznego w gminie

Cele operacyjne nie mają układu hierarchicznego i będą realizowane równocześnie, w zależności od dostępnych źródeł finansowania oraz zaangażowania się poszczególnych instytucji i podmiotów we wdrażanie strategii.

Przyjęty układ celów jest w pełni zgodny z priorytetami strategicznymi Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, a także wpisuje się strukturę celów Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020. Uwzględnia również obowiązujące dokumenty strategiczne na poziomie gminnym, tj.: Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami na lata 2004-2014 oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z elementami strategii rozwoju gminy Milanów z 2000 roku.

























GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁAŃ W RAMACH CELÓW OPERACYJNYCH
Zaproponowane cele operacyjne będą wdrażane poprzez zestaw działań i kluczowych projektów, zidentyfikowanych i zaakceptowanych przez Radę Gminy w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym, będącym nieodłącznym elementem systemu wdrażania strategii. Poniżej dokonano krótkiej charakterystyki celów operacyjnych, wskazując jednocześnie na główne kierunki działań w obrębie poszczególnych celów oraz typy projektów, możliwych do sfinansowania ze źródeł krajowych i zagranicznych. Z uwagi na fakt, że nie wszystkie zidentyfikowane zadania inwestycyjne będą mogły być sfinansowane z budżetu gminy lub źródeł zewnętrznych, dla niektórych rodzajów inwestycji podano strategiczne kryteria jakimi należy kierować się dokonując wyboru projektów do realizacji.

Cel strategiczny 1: Zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki

1.1. Wyposażanie gminy w podstawową infrastrukturę poprawiającą atrakcyjność inwestycyjną gminy

Podstawą do poprawy efektywności lokalnej gospodarki jest dobry stan infrastruktury technicznej. Z przeprowadzonych analiz wynika, że poziom wyposażenia gminy w podstawową infrastrukturę techniczną jest niski. Szczególnie dotyczy to braku infrastruktury kanalizacyjnej, gazowej oraz niskiej jakości infrastruktury drogowej. Brak lub niska jakość tej infrastruktury wpływa negatywnie nie tylko na jakość życia mieszkańców, ale również skutecznie ogranicza funkcjonowanie lokalnej gospodarki oraz obniża atrakcyjność inwestycyjną
i turystyczną gminy. Niska atrakcyjność praktycznie uniemożliwia przyciąganie inwestycji zewnętrznych, a jest to jeden z warunków modernizacji struktury lokalnej gospodarki i przyspieszenia procesów rozwojowych w gminie.

Główne kierunki działań / typy projektów
W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania / typy projektów:
 modernizacja wybranych elementów infrastruktury drogowej (gminnej oraz powiatowej) ,
 inwestycje i działania w zakresie uporządkowania gospodarki odpadami
(w tym utworzenie systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych i niebezpiecznych),
 kanalizacja i gazyfikacja wybranych obszarów gminy,
 informatyzacja gminy (budowa infrastruktury dostępu do Internetu oraz wspieranie rozwoju usług elektronicznych),
 przygotowanie terenów inwestycyjnych (głównie na cele turystyczne i rekreacyjne),
 inne.

Możliwe źródła finansowania działań / projektów
W okresie realizacji strategii będzie istniała możliwość finansowania ww. zadań m.in. z następujących źródeł:
 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (wszystkie rodzaje infrastruktury),
 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
 Program Rozwoju Polski Wschodniej (infrastruktura szerokopasmowego Internetu),
 Ekofundusz (infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
 Fundusz Ochrony Gruntów Ornych (infrastruktura drogowa),
 inne.

Kryteria wyboru projektów inwestycyjnych
Przy wyborze zadań inwestycyjnych do sfinansowania ze środków publicznych będą brane pod uwagę przede wszystkim:
 kryteria ekonomiczne (infrastruktura drogowa i wodno-kanalizacyjna),
 kryteria ekologiczne (infrastruktura wodno-kanalizacyjna i gazowa),
 kryteria równości szans (informatyzacja),
 kryteria wynikające z programu operacyjnego, w ramach którego będzie złożony projekt do sfinansowania,
 inne.

1.2. Zwiększenie dochodowości gospodarstw rolnych

Milanów jest gminą typowo rolniczą, w której ciągle większość mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Sektor ten cechuje się jednak coraz niższymi dochodami
i jest w dużym stopniu zdominowany przez małe i słabo wyposażone gospodarstwa rolne. Gospodarstwa te produkują głównie na własne potrzeby i w dużym stopniu uzależnione są od dochodów socjalnych (tj. emerytur, rent i dopłat bezpośrednich).

Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych będzie jednym z podstawowych warunków zwiększenia efektywności lokalnej gospodarki. Z jednej strony rynek
i konkurencja wymuszą zaprzestanie działalności wielu gospodarstw rolnych,
z drugiej zaś będzie następował powolny proces konsolidacji i specjalizacji sektora rolnego w gminie. Ważne jest, aby działania wynikające z niniejszej strategii mogły nie tylko łagodzić trudne procesy restrukturyzacyjne zachodzące w rolnictwie, ale również przyczyniać się do zwiększenia konkurencyjności i specjalizacji gospodarstw większych, zdolnych utrzymać się na rynku i dostosować się do wymogów Wspólnej Polityki Rolnej. Należy również zadbać o rozwój gospodarstw mniejszych, szukając dla nich szans przetrwania w takich niszach jak: rolnictwo ekologiczne, produkcja surowca na potrzeby produkcji energii odnawialnej, agroturystyka.

Główne kierunki działań / typy projektów
W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania / typy projektów :
 podnoszenie wiedzy i kwalifikacji rolników (w tym rolników młodych) w zakresie prowadzenia gospodarstwa i jego modernizacji,
 wspieranie procesu zwiększania powierzchni gospodarstw rolnych (scalanie gruntów, przekazywanie gospodarstw za renty strukturalne, itd.),
 wspieranie procesu różnicowania działalności gospodarstw rolnych (szkolenia przekwalifikowujące rolników, agroturystyka, produkcja surowca energetycznego, drobne przetwórstwo produktów rolnych i leśnych, zalesianie gruntów rolnych, itd.)
 rozwój rolnictwa ekologicznego (zmiana metody upraw, certyfikacja produkcji i promocja produktów i żywności ekologicznej, itd.)
 wspieranie instytucji otoczenia rolnictwa (zrzeszanie się rolników, grupy producenckie, infrastruktura skupu i przetwórstwa produktów rolnych, itd.)
 inne.

Możliwe źródła finansowania działań / projektów
W okresie realizacji strategii będzie istniała możliwość finansowania ww. zadań m.in. z następujących źródeł:
 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (wszystkie rodzaje działań),
 Program Operacyjny Kapitał Ludzki (szkolenia rolników w zakresie przekwalifikowania się na inne zawody)
 Ekofundusz (produkcja energii ze źródeł odnawialnych)
 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska (ekologiczne formy produkcji rolnej),
 inne.

Kryteria wyboru realizowanych projektów
Większość zaplanowanych działań w ramach tego celu będzie realizowana przez instytucje i podmioty niezależne od samorządu gminnego. Prawie wszystkie działania będą finansowane z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w oparciu
o ściśle określone kryteria. Dlatego też, głównym zadaniem władz gminnych będzie przede wszystkim promocja dostępnych instrumentów finansowania oraz zachęcenie wszystkich objętych programem do korzystania z dostępnych form pomocy na modernizację sektora rolnego.

1.3. Rozwój pozarolniczej sfery gospodarki

Z przeprowadzonych analiz wynika, że poziom rozwoju przedsiębiorczości
w gminie jest dosyć niski. Wpływa to negatywnie na niskie wskaźniki zatrudnienia w sektorze pozarolniczym i w konsekwencji prowadzi do coraz większego ubożenia mieszkańców. Z drugiej strony istnieją realne szanse na rozwój sektora małej
i średniej przedsiębiorczości, szczególnie w takich obszarach jak: turystyka i rekreacja, usługi na rzecz rolnictwa i leśnictwa oraz rzemiosło i mała przetwórczość. Gmina posiada znaczny potencjał do rozwoju tych sektorów i będzie miała dostęp do różnego rodzaju instrumentów wspierania małej i średniej przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.

Główne kierunki działań / typy projektów
W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania / typy projektów:
 aktywne wspieranie istniejących i potencjalnych przedsiębiorców w pozyskiwaniu środków na rozwój,
 wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej (w tym bazy noclegowo-gastronomicznej, szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych, odnowa obiektów zabytkowych i lokalnych pomników historii, itd.),
 rozwój lokalnych produktów turystycznych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty rękodzielnicze, itd.),
 aktywna promocja gminy na forum krajowym i międzynarodowym,
 inne.

Możliwe źródła finansowania działań / projektów
W okresie realizacji strategii będzie istniała możliwość finansowania ww. zadań m.in. z następujących źródeł:
 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (wspieranie przedsiębiorczości pozarolniczej na obszarach wiejskich oraz odnowa wsi),
 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (dotacje inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój infrastruktury turystycznej, współpraca międzynarodowa, promocja),
 Program Operacyjny Kapitał Ludzki (szkolenia i wsparcie dla przedsiębiorstw oraz osób rozpoczynających działalność gospodarczą),
 Program Rozwoju Polski Wschodniej (ścieżki rowerowe, promocja gmin Polski Wschodniej),
 Program Partnerstwa i Sąsiedztwa ‘Polska Białoruś Ukraina’ (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie rozwoju przedsiębiorczości i turystyki),
 inne.

Kryteria wyboru projektów
Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych będą brane pod uwagę przede wszystkim:
 kryteria ekonomiczne (dotacje inwestycyjne dla przedsiębiorstw, infrastruktura turystyczna),
 kryteria równości szans (dotacje inwestycyjne dla przedsiębiorstw),
 kryteria wynikające z programu operacyjnego, w ramach którego będzie składany dany projekt do sfinansowania,
 inne.

Cel strategiczny 2: Wyższa jakość kapitału ludzkiego i społecznego w gminie

2.1. Zwiększenie poziomu wykształcenia mieszkańców

Niski poziom wykształcenia mieszkańców jest jednym z głównych czynników hamujących rozwój gminy Milanów. Słabe wykształcenie ogranicza aktywność gospodarczą i obywatelską mieszkańców oraz często prowadzi do ubóstwa
i wykluczania społecznego. Należy zatem dążyć do podniesienia wskaźników wykształcenia mieszkańców, zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym poprzez różne formy kształcenia ustawicznego. Podjęte działania powinny być nakierowane nie tylko na rozwój infrastruktury edukacyjnej i sportowej, ale również dotyczyć szerokiej problematyki jakości kształcenia i wsparcia młodzieży (w tym młodzieży najbardziej uzdolnionej).

Główne kierunki działań / typy projektów
W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania / typy projektów:
 dostosowanie infrastruktury edukacyjnej i sportowej gminy do zmieniających się standardów i potrzeb (modernizacja budynków, dostosowanie boisk sportowych, itd.),
 podnoszenie jakości kształcenia w szkołach (doskonalenie kadr nauczycielskich, komputeryzacja i doposażenie szkół w niezbędny sprzęt, wymiana młodzieży i współpraca międzynarodowa szkół, itd.),
 wspieranie edukacji przedszkolnej (rozwój niezbędnej infrastruktury przedszkolnej, promocja edukacji przedszkolnej wśród mieszkańców, itd.),
 wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży (zajęcia wyrównawcze, zasiłki dla rodzin najuboższych, systemy stypendialne dla młodzieży gimnazjalnej, itd.),
 promocja różnych form edukacji pozaszkolnej (kształcenie ustawiczne osób starszych, edukacja na odległość, itd.),
 inne

Możliwe źródła finansowania działań / projektów
W okresie realizacji strategii będzie istniała możliwość finansowania ww. zadań m.in. z następujących źródeł:
 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura sportowa)
 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (infrastruktura edukacyjno-sportowa, współpraca międzynarodowa szkół),
 Program Operacyjny Kapitał Ludzki (podnoszenie jakości kształcenia, doskonalenie kadry nauczycielskiej, systemy stypendialne dla uczniów, doposażenie szkół w sprzęt, itd.),
 Program Partnerstwa i Sąsiedztwa Polska Białoruś Ukraina (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie edukacji, wymiany młodzieży, itd.),
 Program Wspólnotowy Comenius (wymiana doświadczeń w zakresie kształcenia szkolnego na poziomie podstawowym)
 Młodzież w działaniu (współpraca młodzieży szkolnej na całym obszarze Unii Europejskiej),
 inne.

Kryteria wyboru projektów
Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych będą brane pod uwagę przede wszystkim:
 kryteria ekonomiczne i demograficzne (infrastruktura edukacyjna i sportowa)
 kryteria równości szans (systemy stypendialne),
 kryteria wynikające z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt będzie mógł być finansowany,
 inne.




2.2. Zwiększenie integracji mieszkańców i kapitału społecznego
w gminie

O rozwoju gminy w coraz w większym stopniu decydują również takie czynniki jak kultura i kapitał społeczny. Kultura pozwala na kształtowanie postaw i zachowań ludzkich oraz jest nieodłącznym elementem procesu kształcenia ludzi. Lokalne tradycje kulturowe i instytucje je promujące stanowią ponadto ważny zasób rozwoju sektora usług turystycznych. Z kolei kapitał społeczny to przede wszystkim związki między ludźmi, stopień zaufania między nimi, a także umiejętność i chęć współdziałania. Wysoki poziom kultury i kapitału społecznego wpływa na jakość rządzenia w gminie, wyzwala wśród ludzi kreatywność, a także przyczynia się do ograniczenia patologii i wykluczenia spolecznego.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że gmina Milanów posiada już pewne zasoby kapitału społecznego. Przejawem tego jest między innymi rosnąca ilość organizacji pozarządowych aktywnie działających na terenie gminy, aktywność sportowa i kulturalna mieszkańców oraz rosnąca świadomość w zakresie dbania o rozwój swojej społeczności. Należy zatem dążyć do dalszego umacniania więzi międzyludzkich poprzez większą integrację społeczną i eliminowanie występujących zagrożeń i patologii społecznych, takich jak bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, itd. Ważną rolę w tym zakresie będą miały władze lokalne, dla których doprowadzenie do większej integracji społecznej powinno być jednym z kluczowych elementów zasad ‘dobrego rządzenia’.

Główne kierunki działań / typy projektów
W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania / typy projektów:
 rozwój instytucji kultury (modernizacja niezbędnej infrastruktury, w tym strażnic OSP, doposażenie w niezbędny sprzęt, wspieranie najważniejszych imprez kulturalnych, itd.),
 aktywne wspieranie partnerstw i inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju gminy lub wsi (formalnych i nieformalnych),
 prowadzenie efektywnej polityki społecznej (prowadzącej do integracji
i aktywizacji osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym),
 podnoszenie świadomości mieszkańców wokół najważniejszych problemów rozwoju gminy (ekologia, zdrowie i bezpieczeństwo, przedsiębiorczość, integracja europejska, itd.).
 poprawa jakości rządzenia w gminie (doskonalenie kadr aministracji lokalnej, rozwój wspólpracy ponadgminnej, planowanie strategiczne, itd.),
 inne.

Możliwe źródła finansowania działań / projektów
W okresie realizacji strategii będzie istniała możliwość finansowania ww. zadań m.in. z następujących źródeł:
 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura kulturalna),
 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (infrastruktura turystyczna i kulturalna, współpraca międzynarodowa gminy),
 Program Operacyjny Kapitał Ludzki (integracja i pomoc społeczna, wspieranie partnerstw, podnoszenie świadomości mieszkańców, itd.),
 Program Partnerstwa i Sąsiedztwa ‘Polska Białoruś Ukraina’ (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie kultury i rozwoju inicjatyw lokalnych, itd.),
 Program Kultura 2007 (wymiana doświadczeń w zakresie szeroko pojętej kultury europejskiej),
 Europa dla Obywateli (promowanie idei europejskiego społeczeństwa obywatelskiego),
 inne.

Kryteria wyboru projektów
Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych będą brane pod uwagę przede wszystkim:
 kryteria ekonomiczne (infrastruktura kulturalna)
 kryteria równości szans (pomoc społeczna),
 kryteria wynikające z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt będzie mógł być finansowany.

5. SYSTEM WDRAŻANIA I FINANSOWANIA STRATEGII

Przyjęty system wdrażania zakłada realizację całego szeregu działań i projektów, przewidzianych do realizacji w ramach poszczególnych celów operacyjnych strategii. Część projektów została zidentyfikowana i ujęta w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym na lata 2008-2010 (patrz Załącznik 2). Są to najważniejsze projekty inwestycyjne gminy, dla których zaplanowano dofinansowanie z budżetu gminy. Za wdrożenie tych projektów będzie odpowiadał głównie samorząd gminy, bądź jednostki mu podległe (np. placówki edukacyjne). Proces przygotowania i realizacji tych projektów będzie na bieżąco monitorowany przez Urząd Gminy, zarówno od strony finansowej, jak i technicznej.

Zakłada się, że zdecydowana większość projektów pozostanie poza ramami Wieloletniego Planu Inwestycyjnego i będzie wdrażana przez uprawnione do tego instytucje i podmioty. Zatem głównym zadaniem władz gminnych w tym zakresie będzie zidentyfikowanie i zmobilizowanie wszystkich potencjalnych projektodawców i wsparcie ich od strony informacyjno-szkoleniowej w realizacji określonych typów projektów.

Poniżej zidentyfikowano najważniejsze instytucje i podmioty zaangażowane w proces wdrażania strategii gminy Milanów.



GŁÓWNE INSTYTUCJE I PODMIOTY ZAANGAŻOWANE WE WDRAŻANIE STRATEGII
Główną instytucją odpowiedzialną za wdrożenie strategii jest Wójt wraz z podległym mu Urzędem Gminy. Wójt odpowiada za ogólną koordynację procesu wdrażania i monitorowania strategii. W szczególności odpowiedzialny jest za przygotowanie i wdrożenie projektów wynikających z Wieloletniego Planu Inwestycyjnego.

Instytucjami wspomagającymi Urząd Gminy w procesie wdrażania strategii są:
 Rada Gminy, która razem z radami sołeckimi powinna zadbać o promocję i właściwe zrozumienie strategii wśród społeczności lokalnej,
 Placówki szkolno-wychowacze (szczególna ważna rola nauczycieli jako liderów lokalnych),
 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej,
 Gminny Ośrodek Kultury,
 Jednostki OSP i ich strażnice,
 Kościół,
 Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy,
 Inne.

Instytucje partnerskie, zarządzające określonymi instrumentami i programami, w ramach których będą finansowane niektóre działania wynikające ze strategii, w tym:
 Urząd Marszałkowski (jako instytucja zarządzająca RPO WL, PO Kapitał Ludzki oraz częścią działań w ramach PROW),
 Starostwo Powiatowe w Parczewie (dysponent części środków w ramach PROW i PO Kapitał Ludzki),
 Powiatowy Urząd Pracy,
 Powiatowy Oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
 Agencja Rozwoju Lokalnego,
 Inne.

Do ważnych pomiotów, które w istotny sposób będą przyczyniać się do realizacji celów strategii, należy również zaliczyć docelowe grupy beneficjentów pomocy, w tym przede wszystkim:
 przedsiębiorcy i ich związki,
 rolnicy i ich związki,
 koła gospodyń wiejskich,
 bezrobotni,
 osoby podnoszące swoje kwalifikacje.
ŚRODKI NIEZBĘDNE NA REALIZACJĘ STRATEGII
Jest niezmiernie trudno określić wielkość niezbędnych środków na realizację celów niniejszej strategii. Biorąc pod uwagę ogromne potrzeby gminy w zakresie wyposażenia w podstawową infrastrukturę techniczną i społeczną, zapotrzebowanie na realizację najważniejszych projektów inwestycyjnych szacowane jest na około 70 mln zł.

Do tego dochodzi realizacja projektów nie związanych bezpośrednio z inwestycjami, ale ważnych z punktu widzenia rozwoju zasobów ludzkich czy też budowania kapitału społecznego w gminie. Określenie zapotrzebowania finansowego na tego rodzaju projektu nie jest jednak możliwe, choćby z tego względu, że obecnie nie do końca wiadomo, kto i w jakim zakresie mógłby realizować projekty o charakterze nieiwestycyjnym na terenie gminy. Można natomiast wstępnie oszacować, jakiego rzędu środki będę dostępne dla gminy na realizację tego typu projektów. Ocenia się, że w latach 2007-2013 na obszary wiejskie Lubelszczyzny trafi około 1 100 mln zł na projekty nieinwestycyjne. Oznacza to, że średnio na mieszkańca wsi przypadnie około 950 zł. Zakładając, że skuteczność gminy w pozyskiwaniu środków nie będzie mniejsza niż innych gmin wiejskich w województwie, gmina Milanów w latach 2007-2015 może liczyć na środki rzędu 4 mln zł. Fundusze te będą mogły być przeznaczone na projekty związane z działaniami rozwojowymi w zakresie poprawy jakości kapitału ludzkiego i społecznego.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA STRATEGII
Głównymi źródłami finansowania strategii będą:
 budżet gminy
 zewnętrzne środki publiczne (dostępne przede wszystkim w ramach programów finansowanych z Unii Europejskiej),
 środki z sektora prywatnego (np. w ramach projektów parterstwa publiczno-prywatnego).

Możliwości finansowania strategii z budżetu gminy są dosyć ograniczone. Z przeprowadzonych analiz wynika, że gmina rocznie przeznacza średnio około 10% budżetu na zadania inwestycyjne. Przy obecnym budżecie gminy kształtującym się na poziomie około 7,6 mln zł, są to więc środki na poziomie 800 tys. złotych. Zakładając, że dochody budżetu gminy w ciągu najbliższych lat będą rosły średnio o 10% i nastąpi wzrost wydatków inwestycyjnych gminy do poziomu 10% rocznie, szacuje się, że gmina w latach 2007-2015 może dysponować łącznie środkami inwestycyjnymi na poziomie około 11 mln zł.

Tabela 2: Projekcja dochodów i wydatków inwestycyjnych gminy w okresie realizowania strategii (w mln zł)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Razem
dochody ogółem 7,60 8,36 9,20 10,16 11,13 12,24 13,46 14,81 16,29 17,92 113,6
wydatki inwestycyjne 0,76 0,84 0,92 1,02 1,11 1,22 1,35 1,48 1,63 1,79 11,36
Opracowanie własne

Dostępne środki inwestycyjne gminy powinny być wykorzystywane przede na zapewnienie współfinansowania do projektów realizowanych ze środków Unii Europejskiej.

Szacuje się, że w latach 2007-2015 na gminę wiejską w województwie lubelskim przypadnie średnio około 5 300 zł na mieszkańca. Czyli teoretycznie gmina Milanów i jej mieszkańcy będzie miała dostęp do środków rozwojowych na poziomie około 22 mln zł (czyli rocznie około 2,5 mln zł). Biorąc pod uwagę obecnie obowiązujący poziom dofinansowania projektów unijnych (15%) oraz kształtujący się poziom środków inwestycyjnych gminy, należy przypuszczać, że w okresie obowiązywania strategii nie wystąpią większe problemy z zapewnieniem współfinansowania do projektów realizowanych ze środków unijnych.

Poniżej zaprezentowano najważniejsze źródła finansowania rozwoju gminy z funduszy unijnych, ze wskazaniem ilości środków, jakie mogą być skierowane na obszary wiejskie.

Tabela 3: Najważniejsze źródła finansowania rozwoju samorządów gminnych)
Lp Nazwa programu Instytucja zarządzająca Szacowana alokacja na województwo
(w mln zł)* Szacowana alokacja na obszary wiejskie
(w mln zł)
1. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa / Urząd Marszałkowski 4 036 4 036 (100%)
2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (RPO WL) Urząd Marszałkowski 4 393 1 934 (44%)
3. Program Operacyjny Kapitał Ludzki
(PO KL) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego / Urząd Marszałkowski
1 946 194,6 (10%)
4. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego / Urząd Marszałkowski
1 919 46 (2,4%)
5. Program Partnerstwa i Sąsiedztwa ‘Polska-Białoruś-Ukraina’ Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 74 15 (20%)

RAZEM 12 368 6 226 (50%)
5 300 zł / per capita
* Alokacje przeliczono na złote po kursie 3,8 zł/ euro

Oprócz funduszy unijnych, będą również istniały inne możliwości finansowania rozwoju gminy, w tym między innymi środki w ramach:
 Mechanizmów Finansowych (Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego),
 Ekofunduszu,
 Poakcysyjnego Programu Wspierania Obszarów Wiejskich,
 Szwajcarskiego Instrumentu Finansowego,
 Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
 Banku Gospodarstwa Krajowego (Fundusz Poręczeń Unijnych, Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych, itd.),
 inne.


6. SYSTEM MONITOROWANIA I OCENY REALIZACJI STRATEGII
System monitorowania jest ważnym elementem w procesie wdrażania strategii. Dane z monitoringu służą do oceny skuteczności realizowanych działań i pozwalają na bardziej efektywne wydatkowanie środków publicznych.

Zakłada się, że instytucją odpowiedzialną za ogólną koordynację i monitorowanie procesu realizacji strategii będzie Urząd Gminy w Milanowie. Zadanie to zostanie powierzone .xxxxxx. (podać nazwę komórki w UG). Zadaniem komórki będzie w szczególności:
 zbieranie i przekazywanie partnerom społecznym i gospodarczym informacji o dostępnych źródłach finansowania zewnętrznego (kierowanie potencjalnych beneficjentów do odpowiednich instytucji),
 wyrażanie opinii co do zgodności proponowanych zmian w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego z zapisami strategii,
 wydawanie opinii o zgodności planowanej inwestycji/zadania z zapisami strategii (w przypadku gdy taka opinia jest wymagana),
 inicjowanie i koordynacja opracowania średniookresowych dokumentów programowych (np. program rozwoju bazy oświatowej, program rozwoju usług społeczeństwa informacyjnego),
 informowanie społeczności lokalnej o istnieniu strategii i obranych kierunkach rozwoju, a także o postępach i efektach jej wdrażania strategii.

Ocena postępów we wdrażaniu strategii będzie dokonywana w cyklu rocznym i będzie bazowała na zestawie wskaźników. Poniżej zaprezentowano wybrane rodzaje wskaźników, dostosowując ich charakter do rodzaju monitorowanego celu.

a) cele strategiczne:
Nazwa celu Rodzaj wskaźnika
Zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki  Odsetek gospodarstw domowych utrzymujących się ze źródeł zarobkowych,
 Poziom dochodów własnych gminy
Wyższa jakość kapitału ludzkiego i społecznego w gminie
 Liczba pracujących,
 Odsetek ludzi korzystający z pomocy społecznej,

b) cele operacyjne:
Nazwa celu Rodzaj wskaźnika
Wyposażanie gminy w podstawową infrastrukturę poprawiającą atrakcyjność inwestycyjną gminy  Odsetek dróg twardych w drogach gminnych ogółem,
 Poziom zwodociągowania i skanalizowania gminy
 Odsetek osób korzystających z sieci gazowej
 Ilość odpadów podlegających unieszkodliwianiu

Zwiększenie dochodowości gospodarstw rolnych  Średnia wielkość areału gospodarstwa rolnego,
 Odsetek gospodarstw produkujących na rynek
Rozwój pozarolniczej sfery gospodarki  Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na 1000 mieszkańców,
 Liczba przedsiębiorstw działających w sektorze turystyki (sekcja H)
 Liczba miejsc noclegowych w gminie
Zwiększenie poziomu wykształcenia mieszkańców  Odsetek osób z wyższym i średnim wykształceniem w gminie
 Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym
 Współczynniki scholaryzacji brutto dla szkół podstawowych i gimnazjów
 Ilość uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach przypadających na jeden kompter z dostępem do Internetu
Zwiększenie integracji mieszkańców i kapitału społecznego w gminie  Ilość organizacji pozarządowych działających na terenie gminy,
 Odsetek osób korzystających z księgozbiorów bibliotecznych

Dane dotyczące zaproponowanych powyżej wskaźników dostępne są w ramach oficjalnej statystyki i będą pozyskiwane z Banku Danych Regionalnych. Wskaźniki te w większości zostały opisane w części diagnostycznej, przy analizie sytuacji społeczno-gospodarczej gminy.





























7. ZAŁĄCZNIK 1: PODSUMOWANIE REZULTATÓW PROCESU KONSULTACJI SPOŁECZNYCH
Konsultacje społeczne były ważnym etapem prac nad strategią. Ich głównym celem było zapoznanie władz i społeczności lokalnej z procesem aktualizacji strategii oraz zebranie opinii i uwag od mieszkańców na temat przyszłego rozwoju gminy. W trakcie konsultacji zorganizowano dwa spotkania robocze, w których łącznie wzięło udział ponad 100 osób. Głównymi uczestnikami spotkań byli przedstawiciele władz gminy (wójt, radni, pracownicy administracji) oraz wybrani reprezentanci społeczności lokalnej (sołtysi, przedsiębiorcy, nauczyciele, koła gospodyń wiejskich, itd.).

W trakcie pierwszego spotkania uczestnicy mogli zapoznać się z aktualną sytuacją społeczno-gospodarczą w gminie oraz poznać główne instrumenty finansowania rozwoju gminy w latach 2007-2013. Podczas spotkania uczestnicy zostali również poproszeni o wypełnienie ankiety identyfikującej główne potrzeby i szanse rozwoju gminy. Ankieta składała się z pięciu pytań odnoszących się do takich zagadnień jak:
 identyfikacja pięciu głównych problemów w rozwoju gminy,
 propozycja pięciu najważniejszych inwestycji w gminie,
 wkazanie trzech najważniejszych działań nieinwestycyjnych w gminie,
 podanie trzech najważniejszych walorów gminy (wyróżniających ją na tle innych),
 zaproponowanie strategicznych kierunków rozwoju gminy.

Wyniki ankiet, opracowane w formie graficznej i zaprezentowane poniżej, posłużyły jako jedno z ważnych kryteriów przy wyborze strategicznych kierunków rozwoju gminy.

Wykres 25. Główne problemy rozwoju gminy






















Wykres 26. Najważniejsze działania nienwestycyjne w gminie
















Wykres 27. Najważniejsze zadania nieinwestycyjne w gminie
















Wykres 28. Główne walory gminy




Wykres 29. Proponowane strategiczne kierunki rozwoju gminy



Celem drugiego spotkania konsultacyjnego było zaprezentowanie wstępnej wersji strategii oraz określenie listy projektów inwestycyjnych, ujętych w Wieloletnim Planie Inwestycyjnych na lata 2008-2010. Zgłoszone w trakcie spotkania uwagi
i opinie zostały w dużym stopniu uwzględnione w końcowej wersji strategii.




8. ZAŁĄCZNIK 2: WIELOLETNI PLAN INWESTYCYJNY NA LATA 2008-2010
Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) stanowi integralną część systemu wdrażania strategii gminy. Zawiera wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych gminy, które będą realizowane w pierwszym okresie obowiązywania strategii, tj. w latach 2007-2010. Zadania te wynikają z celów operacyjnych strategii i ich wdrożenie przyczyni się do osiągnięcia określonych wskaźników przyjętych w systemie monitorowania strategii.

Przy wyborze zadań inwestycyjnych kierowano się następującymi kryteriami:
 wpływ realizacji danego zadania na cele strategii (głównie operacyjne),
 efektywność ekonomiczna zadania (powiązana z wpływem danej inwestycji na rozwój lokalnej gospodarki i rynku pracy),
 wielkość projektu (powyżej 50 tys. zł),
 efekt ekologiczny (wyeliminowanie bądź ograniczenie zagrożeń dla środowiska naturalnego),
 wyniki badań ankietowych społeczności lokalnej,
 zdolność gminy do zapewnienia współfnansowania na wybrane do realizacji zadania,
 możliwość współfinansowania inwestycji ze źródeł zewnętrznych.

Z uwagi na fakt, że na obecnym etapie prac trudno przewidzieć poziom i zakres dofinansowania poszczególnych zadań ze źródeł zewnętrznych, niniejszy wykaz zadań ma charakter wyłącznie indykatywny. Zakłada się, że zadania te będę dodatkowo zatwierdzane przez Radę Gminy w trybie przewidzianym dla podejmowania decyzji finansowych w samorządach gminnych.


Wykaz kluczowych zadań inwestycyjnych gminy do realizacji w latach 2008-2010

Lp. Nazwa zadania Wartość kosztorysowa
(w tys. zł) Planowana wielkość nakładów w poszczególnych latach
(w tys. zł) Źródła finansowania
(w tys. zł) Źródła dotacji zewnętrznych Podmiot realizujący Uwagi
2008 2009 2010 Budżet gminy Dotacje zewnętrzne
Cel strategiczny 1: Zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki
1. Zakup sam. rat.-gaś. dla jednostek OSP z powiatu parczewskiego

2 760

414

2.346

RPO WL
2. Budowa biogazowni
10 000 562,5 9 437,5 RPO WL
Cel 2: Wyższa jakość kapitału ludzkiego i społecznego w gminie
3. Budowa hali widowiskowej wraz z kompleksem boisk w Milanowie


6 000

900

5 100

RPO WL
4. Budowa ścieżek do jazdy rowerowej i ścieżek do jazdy konnej


400

70

330

RPO WL
Razem 19 160 1 946,5 17 213,5

Autor: M.S